تحلیل تطبیقی حقیقت نفس‌الامر از منظر فیلسوفان و عارفان

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید مدنی، آذربایجان، ایران

2 دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه، ایران (مدرس حوزه علمیه تبریز)

3 استاد فلسفه دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران

چکیده

یکی از موضوعات مهم در فلسفه و عرفان که ثمرات هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی عمده‌ای بر آن مترتّب است، تبیین حقیقت نفس‌الامر است؛ چراکه حقیقت نفس‌الامر با صدق و کذب قضایا و گزاره‌های معرفتی، ارتباط مستقیم دارد. موضوع پژوهش پیشِ‌رو، بررسی تطبیقی دیدگاه فلاسفه و عرفای اسلامی درمورد حقیقت نفس‌الامر با روش توصیفی ـ تحلیلی است و اطلاعات آن از طریق مطالعه کتابخانه‌ای گردآوری شده است. هدف پژوهش، جمع‌بندی کلی و بیان نقاط اشتراک و افتراق نظرات غالب فیلسوفان و عرفا درباره حقیقت نفس‌الامر و ارائه تحلیلی مختصر درباره آن‌هاست. اهمّ یافته‌های تحقیق عبارت‌اند از اینکه تفاسیر عرفا از حقیقت نفس‌الامر، ناظر به حوزه هستی‌شناسی بوده و برای تبیین وحدت وجودی عالم مطرح شده است، اما تفاسیر فلاسفه، ناظر به حوزه معرفت‌شناسی بوده و به قصد تبیین صدق و کذب گزاره‌های معرفتی طرح شده است. طبق این رویکرد، برخی از تفاسیر فلاسفه، نظیر واقع و خارج به معنی اخص، عقل فعال، نفس‌الوجود، تفسیر صحیح و دقیق از نفس‌الامر نیست، اما برخی دیگر مثل ثبوت عام یا ظرف مطلق ثبوت واقعیات خارجی و ظرف ثبوت عقلی محکیات، توجیه‌پذیرند. به نظر می‌رسد «نفس الشی» دقیق‌ترین و جامع‌ترین تفسیری است که قابلیت تبیین صدق و کذب هر نوع گزاره معرفتی را دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of the Truth of Fact-itself from the Viewpoint of Philosophers and Mystics

نویسندگان [English]

  • taher karimzadeh 1
  • salman lotfi 2
  • hasan moallemi 3
1 Assistant Professor of Islamic Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, Shahid Madani University, Azerbaijan, Iran
2 A graduate of the fourth level of seminary, Iran (teacher of Tabriz seminary)
3 Professor of Philosophy, Bagheral Uloom University, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the important issues in philosophy and mysticism, with considerable ontological and epistemological effects, is explaining the truth of fact-itself (nafs al-amr). This is because the truth of fact-itself is directly related to affirmation and falsification of epistemic propositions and statements. The subject of the present inquiry is a comparative investigation of the views of Islamic philosophers and mystics regarding the truth of fact-itself in a descriptive-analytical method. The related data were gathered through library studies. The inquiry aims at a general expression and stating the common and different points among the views of most philosophers and mystics regarding the fact-itself and presenting a brief analysis on them. The most important findings of the inquiry are as follows: the mystics’ interpretations of the fact-itself are focused on the ontological sphere and are proposed for explaining the existential unity of the universe. But the philosophers’ interpretations are focused on the epistemological sphere and aim at explaining the verity and falsity of the epistemic propositions. According to this approach, some of the philosophers’ interpretations such as ‘fact and outside in particular sense’, ‘active intellect’, and ‘existence-self’, are not the precise and right interpretations of fact-itself. But, some others such as ‘general affirmation’ or ‘absolute container of affirmation of external realities’ and ‘container of rational affirmation of the facts’ are justifiable. It seems that ‘thing-itself’ (nafs al-shayʾ) is the most precise and most comprehensive interpretation that enjoys the capability to explain the verity and falsity of any epistemic proposition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • fact-itself
  • knowledge
  • verity and falsity
  • unity of existence
  • philosophers
  • mystics
  1. منابع

    1. ابن‌سینا (1403ق)، الاشارات والتنبیهات، تهران: دفتر نشر کتاب.
    2. ــــــــ (1404ق)، الشفاء، المنطق، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    3. ابن‌عربی، محی‌الدین (بی‌تا)، الفتوحات المکیه، 4ج، بیروت: دار الصادر.
    4. ترکه، علی بن محمد (1360)، تمهید القواعد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
    5. تفتازانی، سعد‌الدین (1409ق)، شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیره، قم: شریف رضی.
    6. جوادی آملی، عبدالله (1372)، تحریر تمهید القواعد، تهران: الزهراƒ.
    7. ــــــــ (1374)، معرفت‌شناسی در قرآن، ویراسته حمید پارسانیا، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    8. ــــــــ (1375)، رحیق مختوم، ج 1، قم: اسراء.
    9. ــــــــ (1378)، تفسیر موضوعی، ج 13، قم: اسراء.
    10. ‌حسن‌زاده آملی، حسن (1371)، عیون مسائل النفس، تهران: امیرکبیر.
    11. حسینی یزدی، عبدالله (1421ق)، الحاشیه علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    12. سبزواری، ملا هادی (1981م)، تعلیقه بر اسفار اربعه، بیروت: دار احیاء التراث.
    13. ــــــــ (بی‌تا)، شرح منظومه، قم: مصطفوی.
    14. شیرازی، صدرالدین (1981م)، الاسفار الاربعه، تعلیقه حکیم سبزواری، بیروت: دار احیاء التراث.
    15. طباطبایی، محمدحسین (1362)، نهایة الحکمه، تصحیح غلامرضا فیاضی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
    16. طوسی، خواجه نصرالدین (1403ق)، شرح الاشارات والتنبیهات، تهران: دفتر نشر کتاب.
    17. عارفی، عباس (1388)، مطابقت صور ذهنی با خارج، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    18. قونوی، صدرالدین محمد (1375)، النفحات الالهیه، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.
    19. ــــــــ (بی‌تا)، رساله النصوص، بی‌جا: بی‌نا.
    20. قیصری، داوود بن محمود (1375)، شرح فصوص الحکم، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    21. لاهیجی، عبدالرزاق (1426ق)، شوارق الالهام، تعلیقه محمد اسماعیل، قم: مؤسسة امام صادق†.
    22. مصباح یزدی، محمدتقی (1379)، آموزش فلسفه، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
    23. ــــــــ (1405ق)، تعلیقه علی نهایة الحکمه، قم: مؤسسه در راه حق.
    24. مطهری، مرتضی (1379)، مجموعه آثار، قم: صدرا.
    25. میرداماد، سید محمد باقر (1367)، القبسات، تهران: دانشگاه تهران و مک گیل.