بازخوانی ادله نفی ماهیت از خداوند از دیدگاه فلاسفه اسلامی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

گروه فلسفه اسلامی، مرکز آموزش تخصصی فلسفه اسلامی، حوزه علمیه قم

چکیده

مسئله ماهیت خداوند از مسائل پراهمیت در فلسفه اسلامی است. فلاسفه در مباحث الهیات بالمعنی الاخص، پس از اثبات واجب از صفات ثبوتی و سلبی او بحث می‌کنند. یکی از صفات سلبی، ماهیت نداشتن حق تعالی است که با بساطت حق رابطه تنگاتنگی دارد. فیلسوفان معتقدند که بر خلاف وجودهای ممکن که دارای ماهیت‌اند، خداوند ماهیت (بالمعنی الاخص) ندارد و ادله‌ای را هم برای تنزه حق تعالی از ماهیت، آورده‌اند که از جمله ‌این ادله می‌توان به عدم اجتماع فعل و قبول، جوهریت یا عرضیت واجب، مسبب شدن وجود حق، تلازم ماهیت و معلولیت، تسلسل در واجبات، ترکیب یا احتیاج در واجب، حدوث ذاتی حق و... اشاره کرد که مهم‌ترین آنها، بحث راه نداشتن ترکیب در حق تعالی است؛ چه ترکیب درونی «بساطت ذات» و چه ترکیب در خارج «توحید ذاتی». در ‌این مقاله، ضمن بیان ادله نفی ماهیت بالمعنی الاخص از خداوند، به بررسی ادله و برخی اشکالاتی که از ناحیه خصم بر ‌این ادله وارد شده است، پرداخته‌ایم و در آخر، با اشاره به ناتوان بودن شماری از ادله در نفی ماهیت از خداوند، به این نتیجه رسیده‌ایم که برخی ادله در نفی ماهیت از خدا تام هستند و می‌توان به آنها تمسک جست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rereading of the Reasons for Negation of Quiddity in God from the Islamic Philosophers’ Viewpoint

نویسنده [English]

  • Hamed Razeqi Fam
Department of Islamic Philosophy, Center for Specialized Education of Islamic Philosophy, Qom Seminary
چکیده [English]

God’s quiddity is among the most important issues in Islamic philosophy. In discussions of theology in its particular sense, after proving the existence of the Necessary Being, philosophers discuss His affirmative and negative attributes. One of the negative attributes is God’s lack of quiddity, which is closely related to His simplicity. Philosophers believe that unlike possible beings that have quiddity, God has no quiddity (in particular sense), and present arguments for God’s lack of quiddity, among them one can refer to the followings ones: nonexistence of action and cceptance simultaneously, essentiality or accidental existence of necessary being, causing the existence of God, accompaniment of quiddity and causation, succession in necessary beings, composition or need in necessary being, essential origination of God, …. The most important of these is the non-existence of composition in God the Exalted, whether the internal composition (simplicity of essence) or external composition (essential unity). In this article, while stating the reasons for negation of quiddity in particular sense in God, we investigate the reasons and some objections put forward by the opponents. Finally, we refer to the inability of some arguments in negation of quiddity in God to conclude that some arguments for negating quiddity in God are ultimate and perfect, and one may resort to them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • quiddity
  • existence
  • God’s quiddity
  • Necessary Being
  • possible. 1. Student in Institute of Islamic Philosophy

مراجع

  1. * نهج البلاغه

    1. ابن سینا، حسین‌بن‌عبدالله، الشفاء (الهیات)، تحقیق سعید زاید، قم، مکتبة ‌آیة الله المرعشی، 1404ق.
    2. ــــــــــــــــــــــــ، عیون الحکمه، تحقیق عبدالرحمن بدوی، چاپ دوم، بیروت، دارالقلم، 1980م.
    3. میر سید شریف، شرح المواقف، قم، الشریف الرضی، 1325ق.
    4. بحرانی، ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، چاپ اول، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1406ق.
    5. بستانی، افواد افرام، فرهنگ ابجدی، چاپ دوم، تهران، انتشارات اسلامی، 1375ش.
    6. تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، به اهتمام دکتر عبد‌الرحمن عمیره، چاپ اول، افست قم، الشریف الرضی، 1409ق.
    7. تهاونی، محمدعلی، کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، چاپ اول، بیروت، مکتبه لبنان ناشرون، 1996م.
    8. جامی، احمد، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تصحیح ویلیام چیتیک، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ‌ایران، 1370ش.
    9. جرجانی، علی بن محمد، کتاب التعریفات، چاپ چهارم، تهران، ناصر خسرو،1370ش.
    10. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، تصحیح محسن بیدارفر، قم، بیدار، 1371ش.
    11. دوانی، محمد بن اسعد، ثلاث رسائل، تحقیق سید‌احمد تویسرکانی، چاپ اول، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، آستان قدس رضوی، 1411ق.
    12. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
    13. راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان الداودی، بیروت، دار القلم، 1412ق.
    14. سبزواری، ملاهادی، شرح منظومه، تحقیق حسن‌زاده‌آملی، تهران، نشر ناب، 1379ش.
    15. ــــــــــــــــــــ، اسرار الحکم، مقدمه صدوقی، تصحیح کریم فیضی، قم، مطبوعات دینی، 1383.
    16. سجادی، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، تهران، دانشگاه تهران، 1373ش.
    17. سهروردی، یحی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانری کربن، حسین نصر، 1375ش.
    18. شهرزوری، شمس الدین، شرح حکمة الاشراق، مقدمه و تحقیق حسین ضیائی تربتی، چاب اول، تهران، مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی،1372ش.
    19. صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (اسفار)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء تراث العربی، 1981م.
    20. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، المظاهر الالیه فی اسرار العلوم الکمالیه، چاپ اول، تهران، بنیاد حکمت صدرا، 1387ش.
    21. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، الشواهد الربوبیه فی مناهج السلوکیه، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360ش.
    22. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، سه رسائل فلسفی، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1387ش.
    23. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، الحاشیه علی الاهیات شفاء، قم، بیدار، بی‌تا.
    24. طباطبایی، سیدمحمد‌حسین، بدایة الحکمة، چاپ اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
    25. ـــــــــــــــــــــــــ، نهایة الحکمة. چاپ اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
    26. ــــــــــــــــــــــــ، نهایة الحکمة، تعلیقه غلامرضا فیاضی، قم، مؤسسه امام خمینیŠ، 1386ش.
    27. طریحی، فخر‌الدین بن محمد، مجمع البحرین، تصحیح احمد حسینی اشکوری، چاپ سوم، تهران، انتشارات مرتضوی، 1375ش.
    28. غفاری، سید‌محمد‌خالد، فرهنگ اصطلاحات شیخ اشراق، چاپ اول، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1380ش.
    29. فارابی، محمد‌ بن‌ محمد، فصوص الحکمه و شرحه، تحقیق علی اوجبی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381ش.
    30. ــــــــــــــــــــــــ، الالفاظ المستعمله فی المنطق، تهران، الزهرا، 1404ق.
    31. فخر رازی، محمد بن عمر، المحصل، مقدمه و تحقیق دکتر اتای، اردن، دار الرازی، 1411ق.
    32. ـــــــــــــــــــــــــ، المطالب العالیه، بیروت، دار الکتب العربی، 1407ق.
    33. فیاضی، غلامرضا، هستی و چیستی در مکتب صدرایی، تحقیق و نگارش حسینعلی شیران، نشر قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387ش.
    34. ــــــــــــــــ، فیش‌های درسی ماهیت خداوند، موجود در مجمع عالی حکمت.
    35. قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، المحاکمات بین الشرحی الاشارات، قم، نشر البلاغه، 1375ش.
    36. لاهیجی، عبدالرزاق، شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، اصفهان، انتشارات مهدوی، بی‌تا.
    37. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، 1404ق.
    38. مدرس زنوزی، آقاعلی، بدایع الحکم، چاپ و نشر علامه طباطبایی، 1376ش.
    39. مصباح یزدی، محمد‌تقی، معارف قرآن (1-3)، چاپ هفتم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ، 1393ش.
    40. ـــــــــــــــــــــــ، آموزش فلسفه، تهران، شرکت نشر بین‌الملل، 1378ش.
    41. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1368ش.
    42. میر‌داماد، محمدباقر، القبسات تحقیق، دکتر سیدعلی موسوی بهبهانی، پروفسور‌ ایزتسو، دکتر ابراهیم دیباجی، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، به اهتمام دکتر مهدی، 1367ش.
    43. نبویان، سید‌‌محمد‌مهدی، جستارهایی در فلسفه اسلامی، قم، انتشارات حکمت اسلامی، 1395ش.
    44. نصیر‌الدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، چاپ اول، قم، نشر البلاغه، 1375.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار