هستی‌شناسی حقیقت علم و ثمرات مترتب بر آن از منظر حکمت متعالیه

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

دانشجوی دکتری فلسفه، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

مسئلة علم یکی از بنیادی‌ترین مباحث فلسفه است که بسیاری را به تأمل دربارة حقیقت و کیفیت آن واداشته است. علم به معنای مطلق دانش و آگاهی، مفهومی بدیهی است؛ اما رویکرد حکمای اسلامی به حقیقت آن متفاوت است. بعضی آن را امری سلبی و بعضی آن را صورت منطبعه در عقل و برخی نیز آن را از مقولة اضافه دانسته‌اند. ملاصدرا نیز با توجه به مبانی خاص خود از جمله اصالت وجود، حقیقت علم را امری وجودی و حضوری می‌داند و با این رویکرد، علم را از سنخ وجود و خارج از مفاهیم ماهوی می‌داند. پژوهش پیش رو با روش توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد تبیینی روشن از حقیقت علم ارائه دهد. بدین منظور نخست حقیقت علم را از دیدگاه حکمای پیش از ملاصدرا بررسی و سپس دیدگاه ملاصدرا مبنی بر حضوری بودن حقیقت علم را تبیین کرده‌ایم. در بخش دوم مقاله نیز آثار وجودی مترتب بر حضوری بودن علم را بررسی کرده‌ایم که عمومیت و تشکیکی بودن علم، انحصاری بودن علم حضوری، عینیت عالم و معلوم، و علم جمادات از نتایج آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ontology of the True Knowledge and its Effects from the Viewpoint of the Transcendental Philosophy

نویسندگان [English]

  • Hadi Izanloo
  • Zahra Haji-nia
PhD student in philosophy, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

'Knowledge' is one of the most fundamental discussions in philosophy, and many have attempted to contemplate on its reality and quality. Knowledge is in its absolute sense an axiomatic conception. However, the Islamic philosophers' approach to its reality is different. Some consider it a negative notion and some others consider it the form imprinted in the intellect, and still some others regard it of relation category. Considering his specific foundations including the principality of existence, Mulla Sadra regards the reality of knowledge as an existential and intuitive affair and, with this approach, regards knowledge of the genus of existence and out of the realm of the essential notion. The present study uses a descriptive-analytical method and attempts to offer a vivid explanation of reality of knowledge. To do so, first we have investigated the reality of knowledge from the viewpoint of philosophers before Mulla Sadra, and then, we have explained Mulla Sadra's view regarding the intuitive reality of knowledge. In the second part of the article, we have investigated the existential effects of the intuitive nature of knowledge. Among the results are the followings: gradation of knowledge, exclusivity of intuitive knowledge, objectivity of the knower and the known, and the knowledge of the inanimate bodies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ontology
  • knowledge
  • abstraction
  • intuition
  • transcendental philosophy
  1. آشتیانی، جلال‌الدین (1378ش)، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، قم.
  2. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1376ش)، الإلهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، قم.
  3. ـــــــــــ (1404ق)، التعلیقات، چاپ اول، مکتب الإعلام الإسلامی، قم.
  4. ـــــــــــ (1381ش)، الإشارات و التنبیهات، چاپ دوم، ب‍وس‍ت‍ان‌ ک‍ت‍اب‌، قم.
  5. تهانوی، محمد اعلی بن علی (1996م)، موسوعة کشاف إصطلاحات الفنون و العلوم، مکتبة لبنان ناشرون چاپ اول، بیروت.
  6. جوادی آملی، عبدالله (1395ش)، رحیق مختوم، چاپ اول، اسراء، قم.
  7. حسین‌زاده، محمد (1396ش) جستاری فراگیر در ژرفای معرفت‌شناسی، چاپ اول، انتشارات حکمت اسلامی، قم.
  8. خسروپناه، عبدالحسین و پناهی آزاد (1389ش)، هستی‌شناسی معرفت، چاپ اول، انتشارات امیر کبیر، تهران.
  9. سبزواری، هادی بن مهدی (1369ش)، شرح المنظومة، تعلیقات حسن حسن‌زاده آملی، چاپ اول، نشر ناب، تهران.
  10. سهروردی، یحیی بن حبش (1372ش)، التلویحات اللوحیة و العرشیة (مجموعه مصنفات شیخ اشراق)، چاپ اول، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
  11. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1368ش)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، چاپ اول، مکتبة المصطفوی. قم.
  12. ـــــــــــ (1363ش)، مفاتیح الغیب، چاپ اول، انجمن اسلامی حکمت و فلسفة ایران، تهران.
  13. ـــــــــــ (1360ش)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، چاپ دوم، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
  14. ـــــــــــ (1375ش)، اتحاد العاقل و المعقول (مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین)، چاپ اول، حکمت، تهران.
  15. ـــــــــــ (بی‌تا)، المبدأ و المعاد، چاپ اول، انجمن حکمت و فلسفه، تهران.
  16. ـــــــــــ (1382ش)، شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا، چاپ دوم، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
  17. طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا)، بدایة الحکمة، چاپ اول، جامعة مدرسین حوزة علمیه، قم.
  18. ـــــــــــ (1416ق)، نهایة الحکمة، چاپ دوم، جامعة مدرسین حوزة علمیه، قم.
  19. طوسی، خواجه نصیرالدین (1375)، شرح الإشارات و التنبیهات، چاپ اول، نشر البلاغه، قم.
  20. عبودیت، عبدالرسول (1387ش)، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، چاپ دوم، انتشارات سمت، تهران.
  21. فخر رازی، محمد بن عمر (بی‌تا)، المحصل، چاپ اول، دار الرازی، عمان.
  22. قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود (1392ش)، حکمة الإشراق (تعلیقه ملاصدرا)، چاپ سوم، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
  23. قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد (1403ق)، شرح الإشارات و التنبیهات للطوسی (مع المحاکمات)، چاپ اول، دفتر نشر الکتاب، قم.
  24. ـــــــــــ (1410ق)، المباحث المشرقیه، چاپ اول، دار الکتب العربی، بیروت.
  25. لاهیجی، محمدجعفر بن محمدصادق (1386ش)، شرح المشاعر، چاپ اول، بوستان کتاب، قم.
  26. مصباح یزدی، محمدتقی (1390ش)، آموزش فلسفه، چاپ سوم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، قم.
  27. مطهری، مرتضی (1376ش)، مجموعه آثار، چاپ اول، صدرا، تهران.