مقایسه تطبیقی ادراک معنا در پوزیتیویسم و فلسفه اسلامی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه صدا و سیما، تهران. ایران

2 استادیار گروه معارف، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه ملایر، همدان، ایران

3 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران. ایران ؛ مدرس فلسفه و عرفان، مجتمع آموزش‌عالی بنت‌الهدی (جامعة المصطفی)

چکیده

علوم شناختی دربردارندۀ نظریات گوناگونی پیرامون ادراک معناست. برخی از آن‌ها براساس مکتب پوزیتیویسم شکل گرفته‌اند. براساس دکترین اصلی پوزیتیویسم، تنها ابزار شناخت معتبر احساس (حواس) است. علوم معتبر از منظر این مکتب علومی‌اند که روابط و مناسبات ظاهری اشیاء را مشاهده و آزمایش می‌کنند. روان‌شناسی حس‌گرایانه یکی از این علوم است. در این علم، ادراک انسان در سطح اعصاب، تحریکات عصبی و فعالیت‌های مغزی مطالعه می‌شود. برخی از شاخه‌های این نوع روان‌شناسی، ادراک را مادّی می‌دانند. در این نوع روان‌شناسی ادراک معنا تنها با ابزار حواس و با رویکردی کاملاً مادّی تبیین می‌شود. این دیدگاه از نظر بسیاری از اندیشمندان اسلامی مردود است؛ زیرا علوم وابسته به مکتب پوزیتیویسم، تنها تبیینی مادّی از پدیده‌ها ارائه می‌دهند، در حالی که بسیاری از پدیده‌ها علاوه بر جنبه‌های مادّی دارای جنبه‌های غیرمادّی و مجردند. از منظر فلسفه اسلامی علاوه بر حواس، عقل انسان در ادراک معنی جایگاه ویژه‌ای دارد. این ادراک در مراتب مختلف و توسط ابزارهای گوناگون صورت می‌پذیرد، امّا در نهایت مدرک اصلی معنا همان نفس انسان است. در این مقاله ابتدا چگونگی ادراک معنی در مکتب پوزیتیویسم بررسی می‌شود و سپس چگونگی ادراک معنی از منظر فلسفه اسلامی تبیین می‌گردد. روش تحقیق ما در این مقاله توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Perceiving Meaning in Positivism and Islamic Philosophy

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rezabaygi AlamAadi 1
  • Yahya Noormuhammadi NajafAbadi 2
  • Fakhr al-Sadat Hosseinizadeh 3
1 Master's student of social communication sciences, University of Radio and Television, Tehran. Iran
2 Assistant Professor, Department of Education, Faculty of Humanities, Malayer University, Hamadan, Iran
3 Doctoral researcher in Philosophy of Education, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabatabai University, Tehran. Iran
چکیده [English]

Cognitive sciences encompass various theories on the perception of meaning. Some of these theories are based on positivism. According to the main doctrine of positivism, the only valid cognitive tool is sensation (senses). Valid sciences, according to this thought school, are those that observe and experiment with the apparent relationships and connections of objects. Sensationalist psychology is one of these sciences. In this field, human perception is studied at the level of nerves, neural stimuli, and brain activities. Some branches of this type of psychology consider perception to be material. In this type of psychology, the meaning of perception is only explained through sensory tools and a completely materialistic approach. This perspective is rejected by many Islamic scholars because sciences associated with positivism only provide a materialistic explanation of phenomena, while many phenomena have immaterial and abstract aspects. From the perspective of Islamic philosophy, in addition to the senses, human intellect holds a special position in perceiving meaning. This perception takes place at different levels and through various tools, but ultimately, the main source of meaning is the human self. This study first examines how the perception of meaning is examined in positivism and then explains how the perception of meaning is understood from the perspective of Islamic philosophy. The method of study is descriptive, analytical, and comparative

کلیدواژه‌ها [English]

  • positivism
  • Islamic philosophy
  • sensationalism
  • perception
  • meaning
آیر، آلفردجولز (1385)، زبان، حقیقت و منطق، ترجمۀ منوچهر بزرگمهر، تهران: شفیعی.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1364)، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، تهران: حکمت.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1331)، کتاب نفس، تهران: انجمن آثار ملی.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1332)، المبدأ و المعاد، ترجمۀ محمود شهابی، تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1388)، نفس شفا، ترجمه و شرح محمدحسین نائیجی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
ـــــــــــــــــــــــــــ (1403)، الاشارات و التنبیهات، ج 1-3، تهران: دفتر نشر کتاب.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1404)، التعلیقات، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1413)، المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم: بیدار.
ادیب‌سلطانی، میرشمس‌الدین (1359)، رساله وین، تهران: مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها.
امزیان، محمد (1380)، روش تحقیق علوم اجتماعی از اثبات‌گرایی تا هنجارگرایی، ترجمۀ عبدالقادر سواری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بنتون، تد و یان کرایب (1389)، فلسفۀ علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی، ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست و محمود متحد، تهران: آگه.
پین، مایکل (1382)، فرهنگ اندیشۀ انتقادی، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
تهانوی، محمدعلی (1996)، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج 2، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
جوادی آملی، عبدالله (1362)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالی)، قم: نشر اسراء.
جهانگیری، محسن (1369)، احوال و آثار و آراء فرانسیس بیکن، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
چالمرز، آلن. اف. (1389)، چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی، ترجمۀ سعید زیباکلام، تهران: سمت.
حسینی شاهرودی، سید مرتضی (1382)، معرفی و نقد پوزیتیویسم، آموزه‌های فلسفه اسلامی (مجله تخصصی الهیات و حقوق)، دوره اول، ش 2-3: 133.
خرمشاهی، بهاءالدین (1361)، نظری اجمالی و انتقادی به پوزیتیویسم منطقی، تهران: علمی و فرهنگی.
خسروپناه، عبدالحسین و حسن پناهی آزاد (1389)، هستی‌شناسی معرفت، تهران: امیرکبیر.
سهروردی، شهاب‌الدین (1388)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 3، تصحیح و تحشیه و مقدمه سید حسین نصر، با مقدمه و تحلیل فرانسوی هنری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم اسلامی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــ (1397)، حکمة الاشراق، ترجمۀ جعفر سجادی، تهران: دانشگاه تهران.
شهابی، محمود (1332)، مبدأ و معاد (ترجمۀ کتاب المبدأ و المعاد ابن‌سینا)، تهران: دانشگاه تهران.
شیرازی، صدرالمتألهین (1368)، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، ج 1-4، 6، 8، 9، قم: انتشارات مصطفوی.
شیرداغی، محمداسحاق (1392)، رابطۀ نفس و بدن، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
طباطبایی، محمدحسین (1394)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، 3 ج، تهران: صدرا.
طوسی، نصیرالدین محمد (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات بوعلی، جلد 2، قم: نشر البلاغة.
عسگری یزدی، علی (1381)، شکاکیت نقدی بر ادله، قم: بوستان کتاب.
فیاضی، غلامرضا و دیگران (1392)، «چیستی معنا»، آیین حکمت، دوره 5، ش 16: 128.
کشفی، عبدالرسول (1387)، «بررسی و نقد نظریه رفتارگرایی فلسفی»، دانشگاه قم: س 9، ش 4: 35.
گیل، دیوید و بریجت، ادمز (1384)، الفبای ارتباطات، ترجمۀ رامین کریمیان، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
لاکوست، ژان (1375)، فلسفه در قرن بیستم، ترجمۀ رضا داوری اردکانی، تهران: سمت.
محسنیان راد، مهدی (1385)، ارتباط‌شناسی، تهران: سروش.
مصباح یزدی، محمدتقی (1366)، آموزش فلسفه، ج 1، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــ (1375)، شرح جلد هشتم اسفار اربعه، ج 1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصباح، مجتبی و عبدالله محمدی (1396)، سلسله دروس مبانی اندیشه اسلامی 1: معرفت‌شناسی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصطفوی، حسن (1387)، شرح اشارات و تنبیهات (نمط سوم) در باب نفس، تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
مطهری، مرتضی (1394)، مسئلۀ شناخت، تهران: صدرا.
ویتگنشتاین، لودویگ (138۵)، پژوهش‌های فلسفی، ترجمۀ فریدون فاطمی، تهران: نشر مرکز.
هالینگ، دیل و جان رجینالد (1364)، مبانی و تاریخ فلسفه غرب، ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ، تهران: کیهان.