ادله و براهین اثبات عالم عقل در فلسفه صدرایی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

حوزه علمیه قم

چکیده

بحث از اثبات عالم عقل و در پی آن کیفیت صدور عالم کون و فساد از حقیقت هستی و نحوه‌ی چینش عوالم وجود، از جمله مسائل مهم در مباحث هستی‌شناسانه‌ی فلسفه‌ی اسلامی است. اثبات عقول یکی از مهم‌ترین و دشوارترین مباحث حکمی و فلسفی است که تمام مکاتب فلسفی به آن پرداخته‌اند. با اثبـات چنین عالَمی می‌توان نحوه‌ی صدور کثرت از وحدت و نیز چگونگی تدبیر نظام عالم را تبیین کرد. هر یک از مکاتب فلسفی اسلامی (مشاء، اشراق، حکمت متعالیه) به‌صورت مستقل و مبسوط به اثبات عالم عقول مجرده پرداخته‌اند. مهم‌ترین دلیلی که در اثبات این امر مورد استناد همه‌ی حکمای الهی قرار گرفته قاعده‌ی «الواحد» است؛ بر اساس مفاد این قاعده اگر علتی به تمام معنا و از جمیع جهات واحد باشد، به‌نحوی که در آن هیچ جهت کثرتی فرض یا لحاظ نشود، معلول و اثری که بی‌واسطه از آن صادر می‌شود، ضرورتاً واحد است؛ زیرا صدور بیش از یک معلول در عرض هم از علت واحد، موجب تکثر و ترکیب در ذات علت است. صدرالمتألهین نیز به این مسئله نگاه ویژه‌ای دارد و در آثار خویش به اثبات آن می‌پردازد. ایشان در کتاب اسفار ادلّه و براهین یادشده را در دو مکتب پیشین نظیر قاعدة الواحد و امکان اشرف تحلیل و بررسی کرده، به یازده روش عقل را اثبات می‌کند که می‌توان به اثبات با روش «مسلک تمام و مقابله» و اثبات از طریق «ثبوت خزینه برای معقولات» و نیز اثبات از طریق «شوق اشیاء به تحصیل کمالات» اشاره کرد. وی همچنین در کتاب شواهد الرّبوبیة بعداز بیان سه روش اثبات عقول و مُثل افلاطونی، نظریه‌ی خود را درباره‌ی صدور کثرت از وحدت بر اساس مبانی حکمی خویش بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Proofs and proofs of the world of reason in Sadra's philosophy

نویسنده [English]

  • MohammadTaghi Shafiei
Qom Seminary
چکیده [English]

The discussion of the proof of the world of reason and the quality of the issue of the world of the universe and the corruption of the truth of existence and the arrangement of the worlds of existence are among the important issues in the ontological discussions of Islamic philosophy. Proving the intellects is one of the most important and difficult legal and philosophical topics that all philosophical schools have dealt with. With the proof of such a world, it is possible to explain the way of issuing plurality from unity and also how to manage the world system. Each of the Islamic philosophical schools (Masha, Ishraq, Hikmat al-Taaliyeh) have independently and comprehensively proved the world of abstract minds. The most important reason cited by all divine sages to prove this is the rule of "Al-Wahed"; According to the provisions of this rule, if a cause is single in all its meaning and in all aspects, in such a way that no plurality is assumed or considered, then the effect and the effect that is issued directly from it are necessarily single; Because issuing more than one effect from a single cause causes multiplication and combination in the essence of the cause. Sadr al-Mutalahin also has a special view on this issue and proves it in his works. In his book Esfar al-Adalah and Arahin, he analyzed and examined the mentioned proofs in the two previous schools, such as the rule of one and the possibility of Ashraf, and proves the reason in eleven ways, which can be proved by the method of "complete and confrontation" and by "proof of the treasury for Reasons" and also proof through "desire for things to acquire perfections". He also states his theory about issuing plurality from unity based on his ruling bases in the book Evidences of Lordship, after stating the three methods of proving the intellects and the Platonic example.

کلیدواژه‌ها [English]

  • A world of mind
  • like
  • the rule of one
  • the base of a more honorable place

مراجع

  1.        قرآن کریم.

    1. آشتیانی، سیدجلال‌الدین، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، چاپ چهارم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیة قم، قم، 1380ش.
    2. ابن سینا، الشّفاء (الهیات)، تصحیح سعید زاید، انتشارات مرعشی نجفی، قم، 1404ق.
    3. حسن‌زاده، حسن، دو رسالة مُثل و مثال، انتشارات نثر طوبی، تهران، 1382ش
    4. خادمی، عین‌الله، «نظریة ملاصدرا در رابطه با چگونگی پیدایش کثیر از واحد (نظام فیض)»، مجلة نامة مفید، شمارة 47، اردیبهشت 1384ش. رازی، فخرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات، با تقدیم و تصحیح دکتر نجف‌زاده، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1384ش.
    5. رازی، فخرالدین، المباحث المشرقیه فی علم الالهیات ‌و الطبیعیات، چاپ دوم، انتشارات بیدار، قم، 1411ق.
    6. رضا نژاد (نوشین)، غلامحسین، مشاهد الالوهیه یا شرح کبیر بر شواهد الربوبیه، انتشارات آیت اشراق، قم، 1387ش.
    7. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومه، تعلیقه علامه حسن‌زاده آملی، جلد سوم، نشر ناب، قم، 1416ق.
    8. ـــــــــــــــــ، تعلیقات‌علی‌الشواهد‌الربوبیه، المرکز‌الجامعی‌‌للنشر، بیروت، 1346ش.
    9. سجادی، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، دانشگاه تهران، تهران، 1373ش.
    10. سمیح دغیم، موسوعة مصطلحات صدرالدین الشیرازی، ذوی القربی، بیروت، 1428ق.
    11. سهروردی (شیخ اشراق)، یحیی، مجموعه مصنّفات، تصحیح و مقدمة هانری کربن، چاپ سوم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380ش.
    12. سیاح، احمد، فرهنگ جامع نوین، چاپ دهم، کتاب فروشی اسلام ـ بازار شیرازی، تهران، 1365ش.
    13. شهرزوری، شمس‌الدین، شرح‌حکمه‌الاشراق، موسسة ‌‌مطالعات ‌و تحقیقات‌ ‌فرهنگی، تهران،1372ش.
    14. صدرالدین‌الشیرازی، محمدبن‌ابراهیم، الحکمة المتعالیه فی‌الاسفارالاربعه، جلد سوم، شرکت دارالمعارف الاسلامیه، تهران، 1383ق.
    15. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، جلد اول و دوم و هشتم، تهران، شرکت دارالمعارف الاسلامیه، چاپخانه حیدری، چاپ اول، 1378ق.
    16. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، جلد هفتم، چاپخانه مصطفوی، قم، 1389ق.
    17. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، الشواهدالربوبیة فی‌ مناهج‌السّلوکیة، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، مرکز الجامعی للنشر، مشهد، 1360ش.
    18. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، شرح لهدایة الاثیریة، تصحیح محمد فولادکار، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، 1422ق.
    19. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، المبدأوالمعاد، تصحیح سیدجلال‌الدّین آشتیانی، انجمن حکمت و فلسفة ایران، تهران، 1354ش.
    20. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، مجموعه رسائل فلسفی، تصحیح حامد اصفهانی، ‌حکمت، تهران، 1375ش.
    21. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، المشاعر، چاپ دوم، کتابخانه طهوری، تهران، 1363ش.
    22. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ، مفاتیح‌الغیب، با تعلیقات ملاعلی نوری و تصحیح محمد خواجوی، موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1363ش.
    23. صفی‌پوری، عبدالرحیم، منتهی الإرب فی لغة العرب، کتابخانۀ سنائی، تهران، 1297ق.
    24. طباطبایی، سیدمحمدحسین، نهایة ‌الحکمة، تصحیح ‌و تعلیق ‌عباس‌علی‌ زارعی‌ سبزواری، چاپ سیزدهم، مؤسسة نشر اسلامی، قم، 1422ق.
    25. طوسی، نصیرالدین، أجوبه ‌المسائل ‌النّصیریه (20 رساله)، پژوهشگاه علوم‌انسانی، تهران، 1383ش.
    26. ـــــــــــــــــ، شرح الاشارات و التنبیهات، جلد سوم، چاپخانه حیدری، تهران، 1379ق.
    27. عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت‌صدرایی، چاپ چهارم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1390ش.
    28. علامه حلّی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و تعلیق حسن‌زاده آملی، چاپ نهم، مؤسسه النشر الاسلامی، قم، 1422ق.
    29. غزالی، ابوحامد محمد، تهافت الفلاسفه، چاپ دوم، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1424ق.
    30. غفاری، سیدمحمدخالد، فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1380ش.
    31. فیض کاشانی، ملامحسن، اصول‌المعارف، تصحیح و تعلیق و تقدیم سیدجلال‌الدّین آشتیانی، چاپ سوم، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1375ش.
    32. ـــــــــــــــــــــــ، شرح حکمة الاشراق، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1383ش.
    33. لاهیجی، ملامحمدجعفر، شرح رسالة المشاعر ملاصدرا، تصحیح و تعلیق، سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1383ق.
    34. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، جلد ششم، چاپ دوم، انتشارات صدرا، قم، 1373ش.
    35. میرداماد، قبسات، مؤسسه مطالعات اسلامی، چاپخانه دانشگاه تهران، تهران، 2536 شاهنشاهی 1356ش.
    36. هانری کربن، تاریخ فلسفة اسلامی، ترجمة اسدالله مبشری، امیرکبیر، تهران، 1358ش.
    37. الهی قمشه‌ای، محی‌الدین مهدی، حکمت الهی، چاپ سوم، انتشارات اسلامی، تهران، 1363ش.
    38. یثربی، سیدیحیی، «نقدی بر قاعده ‌الواحد و اصل سنخیت»، نشریه نقد و نظر، شمارة 37 و38، بهار و تابستان 1384ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار