نقش «تضاد و جاذبه» در «شدن انسان» (بررسی انتقادی دیالکتیک هگل و تبیین دیدگاه شهید بهشتی)

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

عضو گروه پژوهشی علم‌النفس و فلسفه ذهن، موسسه نفحات، قم، ایران

چکیده

شهید آیت‌الله بهشتی، متفکر و فیلسوف معاصر، در انسان‌شناسی خود، انسان را موجودی متحرک و «شدنی» مستمر معرفی کرده است که می‌تواند در مسیر رشد قرار بگیرد و راه کمال را بپیماید. درمورد منشأ حرکت و شدن در هستی‌شناسی، نظریات مختلفی وجود دارد که یکی از برجسته‌ترین آن‌ها را می‌توان نظریه دیالکتیک هگل دانست. در مقابل، اندیشمندان اسلامی این نظریه را رد کرده‌اند و شهید بهشتی نیز قانون تضاد، جاذبه و التیام را اختیار کرده است. بر اساس مفاد این نظریه، انسان در مواجهه با تضاد و گرایش به یکی از اطراف تضاد ساخته می‌شود و این ساخته شدن مستمر همان حرکت و «شدن» در نگاه بهشتی است. این قانون در انسان‌شناسی او نمودی آشکار دارد و از انسان‌شناسی در نظامات اجتماعی انسان، نظیر نظام سیاسی، حقوقی و تربیتی نشئت می‌گیرد. در این پژوهش، به روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن تبیین و نقد نظریه دیالکتیک هگل، به دیدگاه شهید بهشتی درمورد عامل حرکت در متافیزیک پرداخته‌ایم و از آن در تبیین «شدنِ انسان» سود جسته‌ایم و به ثمراتش در اندیشه‌های تربیتی و سیاسی شهید بهشتی اشاره کرده‌ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of ‘Contradiction and Attraction’ in ‘Becoming of a Human Being’ (Critical Examination of Hegel’s Dialectic and Explanation of Martyr Ayatollah Beheshti’s Viewpoint)

نویسنده [English]

  • MohammadMahdi Rafiei
Member of the Research Group of Psychology and Philosophy of Mind, Nafahat Institute, Qom, Iran
چکیده [English]

Martyr Ayatollah Beheshti, a contemporary thinker and philosopher, in his anthropology, has introduced the human being as a moving and continuously “becoming” being that can be on the course of growth and follow the path of perfection. There are various theories on the origin of motion and becoming in ontology, and Hegel’s dialectic theory can be considered as one of the most prominent theory. . On the other hand, Islamic thinkers have refuted this theory, and Martyr Beheshti has adopted the law of contradiction, attraction and healing. According to this theory, man evolves when he faces contradiction and tends towards one of the contradictions, and this continuous evolution is the very motion and ‘becoming’ in the eyes of Beheshti. This law has a clear manifestation in his anthropology, and originates from anthropology in human social systems, such as political, legal and educational systems. In the present study, through the descriptive-analytical method, while explaining and criticizing Hegel’s dialectic theory, we have discussed Ayatollah Beheshti’s viewpoint about the agent of motion in metaphysics, we have made use of this viewpoint in explaining the ‘becoming of a human being’, and we have pointed out its effects in Beheshti’s educational and political thoughts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Martyr Beheshti
  • Hegel
  • dialectic
  • contradiction
  • attraction
  • becoming of a human being
  1. حسینی بهشتی، سید محمد (۱۳۸۸الف)، بایدها و نبایدها، تهران: نشر بقعه.
  2. ــــــــــ (۱۳۸۸ب)، حزب جمهوری؛ مواضع تفصیلی، تهران: نشر بقعه.
  3. ــــــــــ (۱۳۸۸ج)، نقش آزادی در تربیت کودکان، تهران: نشر بقعه.
  4. ــــــــــ (۱۳۹۰)، شناخت اسلام، تهران: نشر بقعه.
  5. ــــــــــ (۱۳۹۲)، درس‌گفتارهای فلسفه دین، تهران: نشر بقعه.
  6. ــــــــــ (۱۳۹۷)، من محمد حسینی بهشتی هستم، تهران: روزنه.
  7. شیخی، سینا و محمدتقی چاوشی (۱۳۹۹)، «بررسی مفهوم دیالکتیک در اندیشه مارکس؛ بررسی نسبت دیالکتیک مارکس با دیالکتیک کانتی و دیالکتیک هگلی»، غرب‌شناسی بنیادی، س 11، ش ۱: ۱۱۷ ـ ۱۳۷.
  8. صدر، سید موسی (۱۳۹۸)، گام به گام با امام، ج 11، تهران: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
  9. صدرالمتألهین (۱۳۹۳)، عرشیه، تهران: مولی.
  10. ــــــــــ (1398)، الشواهد الربوبیه، قم: بوستان کتاب.
  11. طاهرزاده، اصغر (۱۳۹۸)، معرفت نفس و حشر، اصفهان: دفتر نشر لب المیزان.
  12. طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۷۴)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: صدرا.
  13. ــــــــــ (۱۳۸۹)، مباحث علمی در تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  14. ــــــــــ (۱۳۹۸)، نهایة الحکمة، با تعلیقات غلامرضا فیاضی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  15. عبودیت، عبدالرسول (۱۳۹۵)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج 3، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
  16. فتحی، حسن و صدیقه موسی‌زاده (۱۳۹۰)، «دیالکتیک هگل: سنتزی از دیالکتیک کانت در برابر دیالکتیک افلاطون»، تاریخ فلسفه، س 2، ش ۱: ۴۹ ـ ۸۰.
  17. فروغی، محمدعلی (۱۳۹۸)، سیر حکمت در اروپا، تهران: نیلوفر.
  18. فیاضی، غلامرضا (۱۳۹۷)، علم النفس فلسفی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  19. کاپلستون، فریدریک چارلز (۱۳۹۹)، تاریخ فلسفه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  20. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۴)، شرح نهایة الحکمة، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  21. ــــــــــ (۱۳۹۸)، مقالات فلسفی، قم: صدرا.
  22. ــــــــــ (۱۳۹۹)، انسان‌شناسی در قرآن، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  23. ــــــــــ (۱۳۹۹)، عدل الهی، قم: صدرا.
  24. ــــــــــ (بی‌تا)، کلمة حول فلسفة الأخلاق، قم: در راه حق.
  25. مطهری، مرتضی (۱۳۹۹)، انسان در قرآن، قم: صدرا.