بررسی تطبیقی جبر و اختیار در سعادت و شقاوت از دیدگاه ملاصدرا و آیت الله مجتبی قزوینی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

استادیار گروه معارف، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

سعادت و شقاوت از آغاز پیدایش بشر، موضوع اساسی و دغدغه اصلی او بوده است. از نظر آیت­الله مجتبی قزوینی، بحث سعادت و شقاوت چنان‌که در فلسفه و عرفان مطرح شده، مخالف معارف قرآنی است. این درحالی است که فلاسفه‌ای همچون ملاصدرا که در پی سازگار کردن قرآن، برهان و عرفان‌اند، چنین نظری ندارند. این نوشتار درآمدی است بر بررسی دیدگاه فلاسفه در این زمینه و تجمیع نظر آیت‌الله مجتبی قزوینی و ملاصدرا، و گام برداشتن در مسیر ایجاد هماهنگی میان فلسفه اسلامی با معارف قرآنی. ارزیابی سخنان این دو اندیشمند در این حوزه نشان می‌دهد که به‌طور کلی آیت‌الله قزوینی دلایل کافی و قانع‌کننده‌ای در مخالفت با فلسفه ارائه نداده و نظر او درمورد جبرانگار بودن فلاسفه ازجمله ملاصدرا درست نیست. استاد قزوینی سعادت و شقاوت را امری اختیاری می‌داند، اما به طبیعت ثانویِ شقاوت و تغییرناپذیری آن قائل است. از دیدگاه او، سعادت و شقاوت در فلسفه امری جبری و تخلف‌ناپذیر است، اما ملاصدرا عوامل ارادی سعادت را به‌صراحت برشمرده و موانع دست‌ساز بشر بر سر راه سعادت را گوشزد کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Role of Predestination and Free Will in Happiness and Misery from the Point of View of Mulla Sadra and Ayatollah Mojtaba Qazvini

نویسنده [English]

  • AliReza Dehqanpur
Assistant Professor, Department of Education, Khwarazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Happiness and misery have been basic issues and main concern of mankind since the creation. For Ayatollah Mojtaba Qazvini, the discussions related to happiness and misery as raised in philosophy and mysticism are against teachings of the Qur’an; however, some philosophers, such as Mulla Sadra who seeks to harmonize the Qur’an, proof and mysticism, do not have such an idea. This study is an introduction to the examination of philosophers’ viewpoints on this issue and reconciling the views of Ayatollah Mojtaba Qazvini and Mulla Sadra, and taking steps towards creating harmony between Islamic philosophy and the teachings of the Qur’an. The evaluation of the views of these two thinkers about the happiness and misery showed that, in general, Ayatollah Qazvini did not provide sufficient and convincing reasons against philosophy, and his view about the determinism of philosophers, including Mulla Sadra, is not correct. Ayatollah Qazvini considered happiness and misery to be optional, but he believes in the secondary nature of misery and its immutability. From his point of view, happiness and misery in philosophy are deterministic and inviolable, but Mulla Sadra clearly listed the voluntary factors of happiness and mentioned man-made obstacles in the way to happiness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • happiness
  • misery
  • predestination
  • free will
  • Mulla Sadra
  • Mojtaba Qazvini
  1. تفتازانی، سعدالدین (1409ق)، شرح المقاصد، قم: الشریف الرضی.
  2. جوادی آملی، عبدالله (1388)، تسنیم، قم: اسرا.
  3. ــــــــ (1388)، فلسفه الهی از منظر امام رضا†، قم: اسرا.
  4. حسن‌زاده آملی، حسن (1379)، خیر الاثر در رد جبر و قدر، قم: دفتر تبلیغات.
  5. حسنی، محمدعلی (1371)، ترجمه اعتقادات شیخ صدوق، تهران: اسلامیه.
  6. دینوری، ابومحمد کاتب (1405ق)، الاختلاف فی اللفظ والرد علی الجهمیه والمشبهه، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  7. صدرالمتألهین (1340)، رساله سه اصل، تصحیح سید حسین نصر، تهران: دانشگاه علوم معقول و منقول.
  8. ــــــــ (1354)، المبدأ والمعاد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  9. ــــــــ (1361)، العرشیه، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران: مولی.
  10. ــــــــ (1363)، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: ‌مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
  11. ــــــــ (1366 الف)، تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار.
  12. ــــــــ (1366 ب)، شرح اصول الکافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  13. ــــــــ (1375)، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتالهین، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: حکمت.
  14. ــــــــ (1382)، الشواهدالربوبیه، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
  15. ــــــــ (1419)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  16. صدوق (1413)، من لا یحضره الفقیه، قم: جامعه مدرسین.
  17. عسکری، سید مرتضی (1377)، الجبر والتفویض والقضاء والقدر، قم: مجمع علمی اسلامی.
  18. فخر رازی (1414)، القضا والقدر، بیروت: دار الکتب العربی.
  19. قزوینی، مجتبی (1387)، بیان الفرقان، با مقدمه محمدرضا حکیمی، قزوین: حدیث امروز.
  20. کلینی (1365)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  21. مطهری، مرتضی (1390)، مجموعه آثار، ج 6 (اصول فلسفه و روش رئالیسم)، تهران: صدرا.
  22. مفتی، حمید (1374)، قاموس البحرین، تهران: میراث مکتوب.