تاریخچه اجمالی تطور کلام فلسفی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه، قم، ایران

چکیده

مباحث کلامی ابتدا به‌صورت شفاهی مطرح شدند. رفته‌رفته مذاهب کلامی پدید آمدند و پیروان هریک کوشیدند معتقدات خویش را به‌صورت مدون مکتوب کنند. کلام امامیه در آغاز عمدتاً صبغه نقلی داشت، اما به دلیل نارسایی نقل‌گرایی کم‌کم به سمت عقل‌گرایی تأویلی سوق داده شد و سرانجام با توجه به کاستی‌های این روش ناچار صبغه فلسفی به خود گرفت. این سه روش که در طول هم قرار دارند در حقیقت سیر تطور علم کلام را در روش رقم زدند. بی‌توجهی به سیر تطور کلام فلسفی باعث شده است درباره باید و نباید فلسفی شدن کلام قضاوت‌های غیردقیقی صورت گیرد. در این نوشتار سیر فلسفی شدن کلام تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Brief History of the Development of Philosophical Theology

نویسنده [English]

  • MohammadMahdi Fereydooni
Graduated from the fourth level of seminary, Qom, Iran
چکیده [English]

Theological topics were initially discussed orally. Gradually, theological schools emerged and their followers sought to write down their beliefs. In the beginning, Imamiyyah theology was mainly narrative, but, due to the inadequacy of narrativism, it was gradually pushed towards interpretive rationalism; and finally, due to the shortcomings of this method, it had to take on a philosophical tone. In fact, these three methods, which are located it the same line, marked the course of the development of theology. Ignoring the course of the development of philosophical theology has caused imprecise judgments to be made about whether or not theology should be philosophized. In this study, the process of philosophizing the theology is explained using a library research method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • philosophy
  • theology
  • rationalism
  • philosophical theology
  • new theology
ابن‌ندیم، ابوالفرج محمد (1427ق)، الفهرست، بیروت: دار إحیاء الثرات العربی.
ابوریان، محمدعلی (1970م)، تاریخ الفکر الفلسفی فی الاسلام، بیروت: دار النهضة العربیه.
احسائی، ابن‌ابی‌جمهور (1387)، مجلی مرآة المنجی فی الکلام والحکمتین والتصوف، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
احسائی، ابن‌ابی‌جمهور (1435ق)، رسائل کلامیه و فلسفیه، تحقیق و تصحیح رضا یحیی‌پور فارمد، بیروت: جمعیة ابی جمهور احسائی لاحیاء التراث.
احمد بن یحیی بن المرتضی، (بی‌تا)، طبقات المعتزله، بیروت: دار المکتبة الحیاة.
اقبال آشتیانی، عباس (1357)، خاندان نوبختی، تهران: کتابخانه طهوری.
جباری، محمدرضا (1384)، مکتب حدیثی قم، قم: زائر.
جبرئیلی، محمدصفر (1389)، سیر تطور کلام شیعه؛ دفتر دوم: از عصر غیبت تا خواجه نصیر طوسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حلبی، علی‌اصغر (1386)، تاریخ فلسفه در ایران و جهان اسلام، تهران: اساطیر.
حلی، جمال‌الدین حسن (1388)، معارج الفهم فی شرح النظم، تحقیق قسم الکلام والفلسفه فی مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد: آستان قدس رضوی.
حلی، جمال‌الدین حسن (1419)، نهایة المرام فی علم الکلام، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع).
خسروپناه، عبدالحسن (1383)، کلام جدید، قم: مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی.
ذکاوتی قراگوزلو، علی‌رضا (1381)، ماجرا در ماجرا، تهران: حقیقت.
ربانی گلپایگانی، علی (1378)، درآمدی بر علم کلام، قم: دارالفکر.
سبحانی محمدتقی، محمدجعفر رضایی (1391)، «مدرسه کلامی اصفهان»، انجمن بین‌المللی تاریخ فلسفه، ش 11: 111-138.
سبحانی، جعفر (1375)، مدخل مسائل جدید در علم کلام، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سبحانی، جعفر (1424ق)، طبقات متکلمین، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سید مرتضی (1411ق)، الذخیره فی علم الکلام، تحقیق سید احمد حسینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
شبلی نعمانی، محمد (1386)، تاریخ علم کلام، ترجمه سید محمدتقی فخر داعی، تهران: نشر اساطیر.
شریف، میان‌محمد (1362)، تاریخ فلسفه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شهرستانی، عبدالکریم (1367)، الملل و النحل، قم: رضی.
شیخ صدوق (1390)، الاعتقادات، تصحیح و تحقیق مؤسسه امام هادی (ع)، قم: مؤسسه امام هادی (ع).
شیخ صدوق (بی‌تا)، التوحید، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
شیخ طوسی (بی‌تا)، الرسائل العشر رساله مسائل کلامیه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
شیخ مفید، محمد (1330)، اوائل المقالات، قم: مکتبة الداوری.
شیخ مفید، محمد (1413ق)، مصنفات شیخ مفید، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
صادقی، هادی (1383)، درآمدی بر کلام جدید، قم: معارف.
صدر، محمدباقر (1395)، المعالم الجدیده، نجف: مطبعة النعمان.
طباطبایی، محمدحسین (1427ق)، المیزان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طوسی، نصیر‌الدین محمد (1376)، اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، نصیر‌الدین محمد (1405ق)، تلخیص المحصل، بیروت: دار الأضواء.
طوسی، نصیر‌الدین محمد (1433ق)، تجرید الاعتقاد در ضمن شرح کشف المراد، تحقیق و تعلیق علامه حسن حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
عرب‌صالحی، محمد (1393)، جریان‌شناسی اعتزال نو، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
کاشفی، محمدرضا (1386)، کلام شیعه (ماهیت، مختصات و منابع)، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
کربن، هانری (1387)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران: کویر.
کلینی، ابوجعفر محمد (1385)، اصول کافی، ترجمه صادق حسن‌زاده، قم: قائم آل محمد.
لاهیجی، عبدالرازق (1383)، گوهر مراد، تهران: نشر سایه.
لاهیجی، عبدالرازق (1438ق)، شوارق الالهام، تحقیق شیخ اکبر اسد علی‌زاده، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
مادلونگ، آلفرد (1362)، «تشیع امامیه و علم کلام معتزلى»، ترجمه احمد آرام، شیعه در حدیث دیگران، تهران: حیدری.
مطهری، مرتضی (1386)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1387)، آشنایی با علوم اسلامی (کلام، عرفان، حکمت عملی)، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1388)، کلیات منطق و فلسفه، قم: صدرا.
معتزلی، ابوالحسن عبدالجبار (بی‌تا الف)، شرح اصول خمسه، تحقیق عبدالکریم عثمان، قاهره: مکتبة وهبه.
معتزلی، ابوالحسن عبدالجبار (بی‌تا ب)، المغنی، تحقیق محمود محمد قاسم، بی‌جا: بی‌نا.
مقداد السیوری، فاضل (1387)، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، تحقیق سید محمدعلی قاضی طباطبایی‌، قم: بوستان کتاب.
مقداد السیوری، فاضل (1405ق)، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، تحقیق سید مهدی رجایی، قم: مرعشی.
ملکیان، مصطفی، (1379)، «اقتراح؛ دین و عقلانیت در نظرخواهی از دانشوران»، نقد و نظر، ش 25.
موسوی بجنوردی، کاظم (1378)، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران.
ولفسن (1368)، فلسفه علم کلام، ترجمه احمد آرام، بی‌جا: المهدی.