کارکردهای فلسفه اسلامی در استنباط معارف دینی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه سطح چهار، حوزه علمیه، قم، ایران

2 دانش آموخته دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم؛ مدرس علوم عقلی در حوزه علمیه، قم، ایران

چکیده

فقها همواره علومی را مقدمه و نیاز اجتهاد در فقه دانسته‌اند. نیاز به علوم مقدماتی برای استنباط نظر دین، در سایر بخش‌های معارفی دین نیز وجود دارد. فلسفه اسلامی یکی از علومی است که در اجتهاد و تفقّه در دو حوزه اعتقادات و آموزه‌های دینی مرتبط با علوم انسانی روز دارای جایگاه مهم و کارکردهای متعدد است. مباحث و یافته‌های فلسفه اسلامی به‌خصوص در بعضی بخش‌های آن از جمله مباحث خداشناسی، نحوه و کیفیت صدور و ربط عالم با خدا، معادشناسی و انسان‌شناسی، در استنباط صحیح و عمیق در این دو حوزه استنباطیِ تعالیم دین کارکردهای متعددی دارد. تبیین این کارکردها علاوه بر آنکه اهمیت و ارزش پرداختن به علم فلسفه اسلامی را آشکارتر می‌کند و پاسخ محکمی به مخالفان این علم است، آگاهی و شناخت ما از نحوه بهره‌برداری گسترده‌تر از فلسفه اسلامی در عرصه استنباط معارف دین را بیشتر می‌کند. نگارنده در این نوشتار به آثار فلاسفه مسلمان معاصر و همچنین آیات و روایات رجوع کرده و ضمن بیان برخی مشترکات فلسفه اسلامی و معارف دین، چهار کارکرد فلسفه اسلامی را در اجتهاد و استنباط معارف دین تبیین کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Functions of Islamic Philosophy in Inferring Religious Teachings

نویسندگان [English]

  • seyed mohammad tabatabaee 1
  • Mahdi Mansouri 2
1 Fourth level scholar, Seminary, Qom, Iran
2 Graduated with a PhD in Islamic Philosophy, Bagheral Uloom University; Lecturer of intellectual sciences in seminary, Qom, Iran
چکیده [English]

Jurists have always considered some sciences as the introduction and necessity of Ijtihad in jurisprudence. There is also a need for preliminary sciences in other spheres of teachings of religion to infer them from religion. Islamic philosophy is one of the sciences that has an important place and multiple functions in Ijtihad in two areas of religious beliefs and teachings related to the humanities today. The discussions and findings of Islamic philosophy- especially in some of its parts such as theology, the manner and quality of the creation and the connection between the world and Allah, eschatology and anthropology - have multiple functions in correct and deep inference in these two deductive areas of religious teachings. The explanation of these functions, in addition to revealing the importance and value of dealing with the science of Islamic philosophy and providing a firm answer to the opponents of this science, increases our awareness and understanding of how to use Islamic philosophy more widely in the sphere of inferring religious treachings. In this study, the author has referred to the works of contemporary Muslim philosophers, as well as the verses of the Qur’an and Hadiths, and while stating some commonalities between Islamic philosophy and religious teachings, he has explained the four functions of Islamic philosophy in Ijtihad and inferring religious teachings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • functions of Islamic philosophy
  • inferring religious teachings
  • philosophy and the humanities
  1. ابن‌منظور، جمال‌الدین (1414ق)، لسان العرب، ج 3‌، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر.
  2. اصفهانی، محمدحسین (1416ق)، بحوث فی الاصول، ج 3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  3. برنجکار، رضا (1391)، روش‌شناسی علم کلام‌، قم: دار الحدیث.
  4. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح سید مهدی رجایی‌، قم: دار الکتب الاسلامی.
  5. جوادی آملی، عبدالله (1386)، سرچشمه اندیشه، ج 1 و 3‌، قم: اسراء.
  6. ـــــــــــــــــــــ (1398)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی‌، قم: اسراء.
  7. حسن‌زاده آملی، حسن (1378)، شرح فارسی الاسفار الاربعه، ج 1‌، قم: بوستان کتاب.
  8. حسنی، سید حمیدرضا و مهدی علی‌پور (1385)، جایگاه‌شناسی علم اصول‌، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه.
  9. حسینی طهرانی، محمدحسین (1391)، سرّ الفتوح ناظر بر پرواز روح‌، قم: مکتب وحی.
  10. خراسانی، محمدکاظم (1430ق)، کفایة الاصول، ج 3، تعلیقه علی سبزواری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  11. خرمیان، جواد (1387)، قواعد عقلی در قلمرو روایات، ج 1‌، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
  12. خسروپناه، عبدالحسین (1389)، فلسفه فلسفه اسلامی‌، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  13. ـــــــــــــــــــــــ (1392)، در جست‌وجوی علوم انسانی اسلامی، تهران: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها.
  14. خمینی، روح‌الله (1376)، مصباح الهدایة إلی الخلافة و الولایة، تحقیق جلال‌الدین آشتیانی‌، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
  15. ــــــــــــــــ (1381)، تقریرات فلسفه، ج 1 و 3‌، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
  16. ــــــــــــــــ (1389)، آداب الصلاة‌، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
  17. دبیرخانه همایش مبانی فلسفی علوم انسانی (1389)، جستارهایی در فلسفه علوم انسانی از دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی‌، قم: مؤسسه آموزشی ـ پژوهشی امام خمینیŠ.
  18. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن‌، لبنان: دار العلم.
  19. ربانی گلپایگانی، علی (1372)، مدخل و درآمدی بر علم کلام‌، قم: مؤلف.
  20. ــــــــــــــــــــــ (1399)، روش‌شناسی علم کلام‌، قم: رائد.
  21. رشاد، علی‌اکبر (1389). منطق فهم دین‌، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  22. ـــــــــــــــ (1395)، دین‌پژوهی معاصر‌، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  23. رضی، سید محمد بن حسین (1414ق)، نهج‌البلاغه، تحقیق صبحی صالح‌، قم: هجرت.
  24. شاکرین، حمیدرضا (1390)، مبانی و پیش‌انگاره‌های فهم دین‌، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  25. ـــــــــــــــــــ (1396)، روش‌شناسی عقاید دینی‌، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  26. شریفی، احمدحسین (1393)، مبانی علوم انسانی اسلامی‌، تهران: آفتاب توسعه (ناشر آثار مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا).
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1368)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، قم: مکتبة المصطفوی.
  1. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1378)، مظاهر الإلهیة فی أسرار العلوم الکمالیة، تحقیق محمد خامنه‌ای‌، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  2. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، المبدأ والمعاد، بی‌جا: بی‌نا.
  3. صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1398ق)، التوحید‌، قم: جامعه مدرسین.
  4. طباطبایی، محمد (1401)، «ضرورت و چیستی اجتهاد در معارف»، پایان‌نامه، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
  5. طباطبایی، محمدحسین (1390)، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج 6‌، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  6. ــــــــــــــــــــــــــ (1390ق)، علی و فلسفه الهی‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  7. ــــــــــــــــــــــــــ (1419ق)، الرسائل التوحیدیه‌، بیروت: مؤسسه نعمان.
  8. ــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، با تعلیقات مرتضی مطهری، تهران: صدرا.
  9. طباطبایی، محمدکاظم (1393)، منطق فهم حدیث‌، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ.
  10. طریحی، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی‌، تهران: مرتضوی.
  11. عبودیت، عبدالرسول (1395)، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی‌، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ.
  12. علی‌پور، مهدی، سید حمیدرضا حسنی (1390)، پارادایم اجتهادی دانش دینی‌، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  13. علی‌تبار فیروزجایی، رمضان (1397)، علم دینی، ماهیت و روش‌شناسی‌، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  14. فیومی، احمد بن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی‌، قم: دار الرضی.
  15. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی‌، تهران: الاسلامیه.
  16. لاهیجی، عبدالرزاق (1383)، گوهر مراد‌، تهران: سایه.
  17. ــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، تهران: انتشارات مهدوی.
  18. مجمع عالی حکمت اسلامی (1394)، ظرفیت‌شناسی علوم اسلامی در تحول علوم انسانی‌، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
  19. محمدی، علی و دیگران (1392)، تحول در علوم انسانی‌، قم: کتاب فردا.
  20. مصباح یزدی، محمدتقی (1386)، آموزش فلسفه‌، تهران: نشر بین‌الملل.
  21. ـــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، رابطه ایدئولوژی و فرهنگ اسلامی با علوم انسانی، تهران: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
  22. مطهری، مرتضی )1379)، سیری در نهج‌البلاغه‌، تهران: صدرا.
  23. نمازی، محمود (1391)، مبانی فلسفی علوم انسانی‌، قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینیŠ.
  24. یزدان‌پناه، سید یدالله (1399)، مختصات حکمت متعالیه‌، قم: آل محمد.