عینیت یا غیریت علت غایی با غایت از منظر علامه طباطبایی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

دانش‌پژوه سطح چهار فلسفه اسلامی، مرکز آموزش تخصصی فلسفه اسلامی، حوزه علمیه، قم، ایران

چکیده

یکی از مسائلی که در مبحث علت و معلول در بین فلاسفه‌ی اسلامی مطرح گشته است، مسئله‌ی علت غایی است که نباید با واژه‌ی غایت خلط نمود و مترادف با آن دانست؛ زیرا علت غایی به معنای «ما لأجله الفعل» و غایت به معنای «ما ینتهی إلیه الحرکة» است. از ویژگی‌های علت غایی این است که متقدم بر صدور فعل و از شئون فاعل است؛ به خلاف غایت که متأخر از صدور فعل بوده و آن کمال ثانی برای فعل محسوب می‌گردد. به تبع فلاسفه‌ی اسلامی، علامه طباطبایی نیز به بحث از علت غایی و احکام آن پرداخته است. ایشان در نهایةالحکمة، در ذیل مبحث علت غایی، عبارتی را آورده است که در ظاهر، علت غایی را عین غایت دانسته و بین آنها تفاوتی قائل نشده است، لکن با ادله و شواهدی که در این مقاله آورده می‌شود، اثبات می‌گردد علامه آن دو را مغایر یکدیگر می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sameness of or Difference between the Final Cause and the Finality In Allama Tabatabai’s View

نویسنده [English]

  • Iman Dindar Isfahani
4th level scholar of Islamic philosophy, Center for Specialized Education in Islamic Philosophy, Seminary, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the issues discussed among the Islamic philosophers regarding the discussion on cause and effect is the ‘final cause’. However, we must not mixed it up with the term ‘finality’ or use them interchangeably, for the final cause means ‘what the action is done for’ and finality is ‘what the motion leads to’. Among the features of the final cause is that it precedes the action and it is within the authorities of the actor, unlike the finality that follows the action and is considered the secondary perfection for the action. Following the Islamic philosophers, Allama Tabatabai has dealt with a discussion on the final cause and its precepts. In his Nihayat al-Hikma, under the discussion on the final cause, he has seemingly considered the final cause to be the same as the finality with no difference between them. However, with the evidences provided in this article, it is proved that Allama would regard them as different

کلیدواژه‌ها [English]

  • the final cause
  • finality
  • what the action done is for
  • what the motion leads to
  • Allama Tabatabai
  • natural actors
  1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الالهیات الشفاء، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
  2. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
  3. صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، قم، طلیعة النور، 1393.
  4. ــــــــ، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.
  5. ــــــــ، تفسیر القرآن الکریم، قم، بیدار، 1366.
  6. ــــــــ، الحاشیة علی الهیات الشفاء، قم، بیدار، چاپ اول.
  7. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1384.
  8. ــــــــ، بدایة الحکمة، تعلیقه عباسعلی سبزواری، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1389.
  9. ــــــــ، نهایة الحکمة، تعلیقه غلامرضا فیاضی، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388.
  10. ــــــــ، اصول فلسفه وروش رئالیسم، به‌همراه پاورقی مرتضی مطهری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1362.
  11. مصباح یزدی، محمدتقی، تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1393.
  12. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انشارات صدرا، 1384.
  13. نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، بوستان کتاب، 1391.