جایگاه‌شناسی احکام قضایا در میان منطق‌دانان مسلمان

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

دانش‌پژوه سطح سه، حوزه علمیه، قم، ایران

چکیده

در کتب منطق اسلامی، مباحثی شامل تناقض، عکس مستوی و... یافت می‌شود. تفاوت مشهود در نوع نگاه عالمان منطق در خصوص جایگاه و اهمیت این مباحث، مبدء این سؤال است که احکام قضایا در دیدگاه منطق‌دانان اسلامی چه اهمیت و جایگاهی و در طول تاریخ منطق، چه تحولاتی داشته است؟ و اینکه این تحولات چه تأثیری بر علم منطق داشته است؟ در این مقاله، بنا بر یافته‌هایی که از کتب قدما و متأخرین منطق‌دان به دست آمد، سیر تطور احکام قضایا (با تأکید بر قضایای حملیه) به سه دوره‌ی تاریخی تقسیم شده است و در هر دوره با لحاظ تاریخ حیات نویسنده، تبویب کتاب‌های آنها شناسایی شده و جایگاه احکام قضایا در آن کتاب‌ها و همچنین تعداد احکامی که به آن اشاره کرده‌اند، مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Studying the Status of Assertions of Propositions Among the Muslim Logicians

نویسنده [English]

  • Ali IbrahimPur
Third level scholar, seminary, Qom, Iran
چکیده [English]

In books on Islamic logics, one can find discussions such as contradiction, simple conversion, and the like. The apparent difference in the logicians’ view regarding the status and importance of such discussions raises questions on the status and importance of the ‘rules of propositions’ for Muslim logicians and the changes they underwent throughout the history of logics, as well as their effect on logics. In the present article, we have divided, on the basis of the findings extracted from the books written by earlier and later logicians, the course of evolution in rules of propositions (with a stress on categorical propositions) into three historical eras. In each era, we have identified the chapters in the authors’ books while considering the date of their living, to mention the status of ‘rules of proposition’ in those books as well as some of those rules stated there.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rules of propositions
  • direct argument
  • contradiction
  • simple conversion

مراجع

  1. ابن رشد، تلخیص کتاب العبارة، تحقیق دکتر محمود قاسم، تکمیل و مقدمه و تعلیق دکتر بترورث و هریدى، قاهره، الهیئة المصریة، 1981م.
  2. ابن زرعه، منطق ابن زرعه، تحقیق و تعلیق جیرار جیهامی و رفیق العجم، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1994م.
  3. ابن‌سینا، النجاة، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، انتشارا دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1379.
  4. ــــــــ، الشفاء (المنطق)، تحقیق سعید زاید، قم، انتشارات آیةالله المرعشی، 1404ق.
  5. اژه‌ای، محمدعلی، مبانی منطق، تهران، سمت، چاپ چهارم، 1382.
  6. آشتیانی، سید جلال‌الدین، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، تهران، نهضت زناان مسلمان، 1360.
  7. اکبری، رضا، «احکام قضایا»، فصل‌نامه ندای حق، ش 29، بهار 1385، ص93-75.
  8. بخشنده بالی، عباس، آواز عقل سرخ؛ مروری بر اندیشه‌های شیخ اشراق، تهران، انتشارات کانون اندیشه جوان، چاپ اول، 1389.
  9. بدوی، عبدالرحمن، المنطق الصوری و الریاضی، کویت، وکالت المطبوعات، 1977.
  10. بغدادی، ابوالبرکات، المعتبر فى الحکمة، اصفهان، دانشگاه اصفهان، چاپ اول، 1373.
  11. بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1375.
  12. حسینی، سید فضل‌الله و غلامرضا میناگر، آشنایی با فیلسوفان مسلمان؛ خواجه
    نصیرالدین طوسی، تهران، انتشارات کانون اندیشه جوان، چاپ اول، 1386.
  13. خندان، علی‌اصغر، منطق کاربردی، تهران، سمت و طه، چاپ ششم، .1389.
  14. خوانساری، محمد، منطق صوری، تهران، آگاه، چاپ 34، 1386.
  15. خونجی، محمد بن ناماور، کشف الاسرار عن غوامض الافکار، تقدیم و تحقیق خالد الرویب، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، 1389.
  16. ذکایی ساوجی، مرتضی، «احوال و آثار حکیم ابن سهلان ساوی»، کیهان اندیشه، ش41،1371، ص35-40.
  17. ساوی، زین‌الدین عمر بن سهلان، البصائر النصیریه، تقدیم و تحقیق حسن مراغی، تهران، شمس تبریزی، چاپ اول، 1386.
  18. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تحقیق و تقدیم مسعود طالبی، تهران، نشر ناب، چاپ اول، 1369.
  19. ــــــــ، اللئالی المنتظمة، تصحیح عبدالرحیم عقیقی، قم، نشر مکتب نوید اسلام، چاپ اول، بی‌تا.
  20. سلیمانی امیری، عسکری، معیار دانش، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1390.
  21. ــــــــ، «روشی جدید در استنتاج صوری با کمترین قاعده»، معارف عقلی، شماره 13، بهار 1388، ص68-45.
  22. سهرابی‌فر، محمدتقی، عقل و عشق؛ مرور بر زندگی و اندیشه ملاصدرای شیرازی، تهران، انتشارات کانون اندیشه جوان، چاپ سوم، 1387.
  23. سهرودی، شهاب‌الدین یحیی، اللمحات (قسم منطق، مندرج در مجموعه مصنفات شیخ
    اشراق، جلد چهار)، تصحیح نجف‌قلی حبیبی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم، 1380.
  24. ــــــــ، منطق التلویحات، تصحیح علی‌اکبر فیاض، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، 1334.
  25. ــــــــ، حکمة الاشراق (قسم منطق، (قسم منطق، مندرج در مجموعه مصنفات شیخ
    اشراق، جلد دوم)، تصحیح هانری کربن، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم، 1369.
  26. شهابی خراسانی، میرزا محمود، رهبر خرد، قم، انتشارات عصمت، 1387.
  27. شهرزوری، شمس‌الدین، رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقائق الربانیة، تصحیح و تحقیق نجف‌قلی حبیبى، تهران، مؤسسۀ حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، 1383.
  28. صدرالمتالهین، اللمعات المشرقة فی الفنون المنطقیة، تصحیح دکتر مشکاةالدینی، تهران، انتشارات آگاه، چاپ اول، 1362.
  29. عبودیت، عبدالرسول، خطوط کلی حکمت متعالیه، تهران، سمت، چاپ دوم، 1390.
  30. عظیمی، مهدی، «نقدی بر استدلال مباشر»، معرفت فلسفی، سال چهارم، شماره یکم، پاییز1385، ص113-85.
  31. علامه حلی، القواعد الجلیة فی شرح الرسالة الشمسیة، تحقیق فارس حسون تبریزیان، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی، چاپ اول، 1370.
  32. ــــــــ، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، تصحیح محسن بیدارفر، بیدار، چاپ پنجم، 1371.
  33. ــــــــ، الأسرار الخفیه، بی‌جا، 1379.
  34. غزالی، ابوحامد محمد، محک النظر، تحقیق و ضبط و تعلیق رفیق العجم، بیروت، چاپ هلال، چاپ اول، 1993م.
  35. ــــــــ، معیار العلم فی فن المنطق، تعلیق علی بوملحم، بیروت، چاپ هلال، چاپ اول، 1993م.
  36. فاراری، ابونصر محمد، المنطقیات، تحقیق محمدتقی داناش‌پژوه، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1366.
  37. فخر رازی، محمد، شرح عیون الحکمة، تصحیح احمد حجازی احمد السقاء، تهران، منشورات مؤسسۀ امام صادق، چاپ اول، 1373.
  38. فرامرز قراملکی، احد، منطق 1، تهران، دانشگاه پیام نور، چاپ چهارم، 1389.
  39. فلاحی، اسدالله، «مکعب تقابل: روابط قضایای معدوله»، فلسـفه و کـلام، سال 35 شماره یک، 1391، ص143-123.
  40. ــــــــ، «نقدی بر مقالۀ "روشی جدید در استنتاج صوری با کمترین قاعده"»، معـارف
    عقلی، 25، سال هفتم، شماره چهارم، 1391، ص168-139.
  41. ــــــــ، منطق تطبیقی، تهران، سمت، چاپ اول، 1395.
  42. فنایی اشکوری، محمد، درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، جمعی از نویسندگان زیر نظر دکتر فنایی، تهران، سمت، چاپ اول، 1390.
  43. قطب‌الدین رازی، محمد، المحاکمات بین شرحى الاشارات، قم، نشر البلاغ، چاپ اول، 1375.
  44. ــــــــ، شرح المطالع فی المنطق (چاپ سنگی)، قم، انتشارات کتبی نجفی، بی‌تا.
  45. ــــــــ، تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الرسالة الشمسیة، متن اصلی از کاتبی قزوینی با شرح قطب‌الدین رازی، تصحیح محسن بیدار، قم، بیدار، 1390.
  46. قطب‌الدین شیرازی، درة التاج، تصحیح سیدمحمد مشکاة، تهران، چاپ حکمت، چاپ سوم، 1369.
  47. کاپلستون، فردریک چالز، تاریخ فلسفه (یونان و روم)، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ چهارم، 1380.
  48. کاشف‌الغطاء، نقد الآراء المنطقیة، بی‌جا، 1411ق.
  49. مرکز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی، المعجم الموضوعی لمنتخب الکتب المنطقیه، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1390.
  50. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، 1380.
  51. ـــــــ، کلیات علوم اسلامی (1) منطق ـ فلسفه، قم، انتشارات صدرا، چاپ 44، 1380.
  52. مظفر، محمدرضا، المنطق، تعلیقه غلامرضا فیاضی، قم، مؤسسۀ نشر اسلامی، چاپ نهم، 1433ق.
  53. منتظری مقدم، محمود، منطق ۲، قم، انتشارات مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، چاپ سوم.
  54. مؤسسۀ دائرةالمعارف الفقه الاسلامی، دانشنامه جهان اسلام، (مقاله تفتازانی)، بی‌تا.
  55. میرداماد، محمدباقر، مصنفات میرداماد (جزء دوم: افق مبین)، به اهتمام عبدالله نورانى، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، چاپ اول، 1381.
  56. نباتی، فرشته، «حجت و استدلال مباشر»، دوفصل‌نامۀ علمی پژوهشی حکمت سینوی
    )مشکوةالنور(، سال 13، پاییز و زمستان 1388، ص21-1.
  57. نصیرالدین طوسی، خواجه محمد، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم، نشرالبلاغه، چاپ اول، 1375.
  58. ــــــــ، اساس الاقتباس، مصحح عزیزالله علیزاده، چاپ اول، تهران، انتشارات فردوس.
  59. ــــــــ، تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار، تهران، دانشگاه تهران، بی‌تا.
  60. یزدی، ملاعبدالله، حاشیة ملاعبدالله علی التهذیب، قم، انشارات دارالتفسیر، چاپ سوم، 1390.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار