شک در معرفت بدیهی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

گروه فلسفه اسلامی، مرکز آموزش تخصصی فلسفه اسلامی، حوزه علمیه قم

چکیده

آیا تردید در بدیهیات با بداهت آنها تنافی دارد؟ آیا ممکن است بدیهی‌ترین امور نیز مورد تردید واقع شوند و این با بداهت آنها تنافی نداشته باشد؟ آنچه موجب تفاوت میان گزاره‌های بدیهی و نظری است، نیاز و عدم نیاز به تعریف و استدلال است. سرِّ بازگشت معرفت‌های نظری به معرفت‌های بدیهی را نیز در این ویژگی مهم باید جست‌وجو کرد. اما تعمیمِ ناخودآگاهِ این بی‌نیازی به بی‌نیازی در سایر امور، موجب بروز مشکلاتی در معرفت به گزاره‌های بدیهی شده است. به همین دلیل ضروری است از میان کلمات اندیشمندان، مباحثی درباره‌ی این ویژگی و تمایز آن با ویژگی‌های دیگرِ این نوع از علوم داشته باشیم. با این بررسی آشکار می‌شود که تصدیق بی‌واسطه‌ی گزاره‌های بدیهی بر خلاف تصور اولیه ـ که آسان به نظر می‌آید ـ دارای شرایطی است که توجه نکردن به آنها، موجب اشتباه در تشخیص و تصدیق بدیهیات می‌شود. در این مقاله، پس از بررسی تعریف و بیان ویژگی‌های گزاره‌های بدیهی، به شرایط و امور مورد نیاز بدیهیات اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Doubt in Axiomatic Knowledge

نویسنده [English]

  • Mahdi Dhul-Qadr
Department of Islamic Philosophy, Center for Specialized Education of Islamic Philosophy, Qom Seminary
چکیده [English]

Is doubt in axioms inconsistent with their being axiomatic? Is it possible to cast doubt on the most axiomatic realities while this not being inconsistent with their being axiomatic? What makes a difference between axiomatic and theoretical propositions is their being in need or being needless of definition and reasoning. This is the key point in the return of the theoretical knowledge to axiomatic knowledge. However, extending this needlessness to needlessness in other affairs has led to emergence of difficulties in knowing axiomatic propositions as well. So, it is necessary to discuss some points, posed among scholars, about this feature and its distinction from other features of this type of science. Through this investigation, it is clarified that the immediate affirmation of axiomatic propositions, contrary to the initial assumption –which seems easy – has some conditions that causes mistakes in identifying and affirming axioms if ignored. In this article, after investigating the definition and stating the features of axiomatic propositions, we have mentioned the conditions and affairs needed by the axioms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • doubt
  • axiom
  • attention
  • paying heed
  • subject
  • conditions of being axiomatic

مراجع

  1. * نهج البلاغه، قم، دار الهجره.

    1. ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء (المنطق)، قم، مکتبة آیت‌الله المرعشی، 1404ق.
    2. ــــــ ، الشفاء (النفس) قم، مکتبة آیت‌الله المرعشی، 1404ق
    3. ــــــ ، المباحثات، قم، بیدار، چاپ اول، 1371.
    4. ــــــ ، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تهران، دانشگاه تهران، 1379.
    5. ایجی، میرسید شریف، المواقف فی علم الکلام، قم، انتشارات الشریف الرضی،‏ چاپ اول، ‏1325ق‏.
    6. جرجانی، میرسید شریف، التعریفات، تهران، ناصر خسرو، چاپ چهارم، 1412ق
    7. حسن‌زاده آملی، حسن، دروس شرح اشارات و تنبیهات، قم، کتاب سرای اشراق، چاپ اول، 1386.
    8. ــــــ ، صد و ده اشاره، قم، قلم، چاپ دوم، 1386.
    9. سبزواری، هادی، شرح المنظومه، تهران، نشر ناب، چاپ اول، 1379.
    • سربخشی، محمد، چیستی و ارزش معرفت‌شناختی علم حضوری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، چاپ دوم، 1395.
    • شیخ اشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم، 1375.
    • صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1404ق.
    1. طباطبایی، سید محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، صدرا، چاپ دوم، 1364.
    • عارفی، عباس، بدیهی و نقش آن در معرفت‌شناسی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ، چاپ دوم، 1389.
    • علامه حلی، حسن بن یوسف، جوهر النضید، همراه رسالة التصور و التصدیق، قم، بیدار، 1363.
    • فارابی، المنطقیات، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1408ق.
    • قطب الدین رازی، محمد، شرح المطالع فی المنطق، قم، انتشارات کتبی نجفی
    • مطهری، مرتضی، توحید، تهران، صدرا، چاپ سیزدهم، 1385.
    • ــــــ ، مجموعه آثار، ج16، تهران، صدرا، چاپ یازدهم، 1385.
    • ــــــ ، مجموعه آثار، ج3، تهران، صدرا، چاپ یازدهم، 1385.
    • مظفر، محمدرضا، المنطق، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، 1366.
    • ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، بیروت، دار احیاء تراث، چاپ سوم، 1981م.
    • نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، تهران، دانشگاه تهران، 1367.
    • ــــــ ، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه، چاپ اول، 1375.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار