تبیین رابطه نفس و قوا با تأکید بر دیدگاه صدرالمتألهین

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

دانش‌آموخته سطح سه فلسفه اسلامی و مدرس حوزه علمیه، قم، ایران

چکیده

مبنای «وحدت نفس و قوا» یا «النفس فی وحدتها کل القوی» از اصلی‌ترین مبانی ملاصدرا در باب نفس‌شناسی فلسفی است که فهم آن علاوه بر اینکه تأثیری جدی در برخی مبانی تعلیم و تربیت دارد، بستری مناسب برای حل مسئلة «توحید افعالی» فراهم می‌کند؛ اما برای فهم صحیح این مبنا و رسیدن به ثمرات و کارکردهای آن نخست باید تصویر درستی از آن به دست آورد. در این تحقیق ابتدا با روش تحلیلی ـ توصیفی به دیدگاه مشائیان دربارة رابطة نفس و قوا پرداخته و با بررسی آن به این نتیجه رسیده‌ایم که فقدان برخی مبانی لازم، باعث تحلیل ضعیف مشائیان از رابطة نفس و قوا شده است. در تبیین دیدگاه ملاصدرا نیز بین مقام ذات و فعل، همچنین بین نظر متوسط و نهایی ملاصدرا در باب تشکیک، تفکیک کرده و روشن نموده‌ایم که رابطة نفس و قوا در نگاه ملاصدرا به حسب مقامات گوناگون، تفاسیر مختلفی دارد که مطابق با مقام ذات به «نفس و حقایق مندمج در آن» و طبق دیدگاه تشکیک خاصی به «نفس و مراتبش» و طبق تشکیک خاص‌الخاصی به «نفس و شئوناتش» تفسیر می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Relationship of the Soul and its Faculties with an Emphasis on Mulla Sadra's View

نویسنده [English]

  • Muhammad Khani
A third-level student of Islamic philosophy and a lecturer at the seminary, Qom, Iran
چکیده [English]

The foundation of 'unity of soul and faculties' or al-nafs fī waḥdatihā kull al-quwā is among the main foundations of Mulla Sadra's view regarding the philosophical study of soul. Understanding this foundation has a serious effect on some of the tenets of education and prepares a proper ground for resolving the problem of 'unity of divine actions'. However, for right appreciation of this foundation and obtaining the related fruits and functions, we must first acquire a right image of it. In this study, we have first dealt with the Peripatetic view on the relationship of the soul and the faculties through an analytical-descriptive method and investigated it to conclude that lack of some necessary foundations has led to the Peripatetics' real analysis of the relationship between the soul and the faculties. In explaining Mulla Sadra's view, we have distinguished between the positions of 'essence' and 'action' and – similarly – between Mulla Sadra's mediatory and ultimate views on gradation to clarify that the relationship between the soul and the faculties in Mulla Sadra's view has different interpretations in terms of various positions. In other words, it is interpreted as 'the soul and the truths inserted in it' according to the position of essence. It is interpreted as 'the soul and its orders' according to the view of special gradation, and interpreted as 'the soul and its states' according to the most special gradation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • unity of the soul and the faculties
  • orders of the soul
  • states of the soul
  • gradation
  • Avicenna
  • Mulla Sadra
  1. * قرآن کریم.

    1. آمدی، عبدالواحد (1366ش)، تصنیف غرر الحکم و درر الحکم، چاپ دوم، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
    2. ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367 ش)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، چاپ سوم، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، قم.
    3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چاپ چهارم، دار صادر، بیروت.
    4. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1395ش)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، چاپ پنجم، بوستان کتاب، قم.
    5. افشارپور، مجتبی (1400ش)، «بررسی اشکالات مطرح‌شده بر تبیین صدرایی قاعدة النفس فی وحدتها کلّ القوی»، حکمت اسلامی، دورة 8، شمارة 1، ص115ـ140.
    6. امینی‌نژاد، علی (1399ش)، تکملة نهایة الحکمة فی النفس و ملحقاتها، چاپ اول، انتشارات آل احمد، تهران.
    7. بغدادی، ابوالبرکات (1373ش)، المعتبر فی الحکمة، چاپ دوم، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
    8. جوادی آملی، عبدالله (1400ش)، رحیق مختوم، چاپ اول، مرکز نشر اسراء، قم.
    9. حسن‌زاده آملی، حسن (1381ش). الحجج البالغة علی اثبات تجرد نفس الناطقه، چاپ اول، دفتر تبلیغات، قم.
    10. خمینی، سید روح‌الله (1386ش)، انسان‌شناسی در اندیشة امام خمینی، چاپ اول، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€، تهران.
    11. ذبیحی، محمد (1392ش)، فلسفة مشاء؛ با تکیه بر اهم آرای ابن سینا، چاپ هفتم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران.
    12. سبزواری، ملاهادی (1379ش)، شرح المنظومه، چاپ اول، نشر ناب، تهران.
    13. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الأربعة، چاپ سوم، دار احیاء تراث، بیروت.
    14. ــــــــ (1381ش)، مبدأ و معاد، چاپ اول، بنیاد حکمت صدرا، تهران.
    15. ــــــــ (1363ش)، مفاتیح الغیب، چاپ اول، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
    16. ــــــــ (1382ش)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، چاپ دوم، بنیاد حکمت صدرا، تهران.
    17. طباطبایی، سید محمدحسین (1371ش). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، اسماعیلیان، قم.
    18. ــــــــ (1433ق)، بدایة الحکمة، چاپ بیست‌وهشتم، مؤسسة نشر اسلامی، قم.
    19. ــــــــ (1399ش)، بدایة الحکمة، مقدمه و تعلیقات علی امینی‌نژاد، چاپ اول، انتشارات آل احمد، تهران.
    20. ــــــــ (1390ش). نهایة الحکمة، تصحیح غلامرضا فیاضی، چاپ چهارم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، قم.
    21. عبودیت، عبدالرسول (1390ش)، در آمدی به نظام حکمت صدرائی، چاپ چهارم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، قم.
    22. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق)، کتاب العین، چاپ پنجم، نشر هجرت، قم.
    23. فیروزجائی، یار علی کرد (1393ش)، حکمت مشاء، چاپ اول، انتشارات حکمت اسلامی، قم.
    24. فناری، محمد بن حمزه (1374ش)، مصباح الانس، به همراه مفتاح الغیب قونوی، تصحیح محمد خواجوی، چاپ اول، انتشارات مولی، تهران.
    25. مدرس، آقا‌علی (1378ش)، مجموعه مصنفات، چاپ اول، اطلاعات، تهران.
    26. مصباح یزدی، محمدتقی (1378ش)، آموزش فلسفه، چاپ اول، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران.
    27. ــــــــ (1393ش)، شرح اسفار (شرح جلد هشتم الاسفار الاربعه)، تحقیق و نگارش محمد سعیدی مهر، چاپ دوم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، قم.
    28. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1391ش)، شرح الإشارات و التنبیهات، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، چاپ سوم، بوستان کتاب، قم.
    29. نبویان، سید محمدمهدی (1395ش)، جستارهایی در فلسفة اسلامی، مشتمل بر آرای اختصاصی آیت‌الله فیاضی، چاپ دوم، انتشارات حکمت اسلامی، قم.
    30. یزدان‌پناه، سید یدالله (1393ش)، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سید عطا انزلی، چاپ پنجم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، قم.
    31. ــــــــ (1396ش)، حکمت اشراق، تحقیق و نگارش مهدی علیپور، چاپ چهارم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.