انسان‌شناسی اپیکوری و رواقی: مروری بر نگرش‌های انسان‌شناختی در عصر هلنیسم

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

سردبیر موسسه مطالعات اسلامی و علوم انسانی اندیشه بهشتی، قم، ایران

چکیده

هلنسیم دوره‌ای غریب از تاریخ فلسفه، میان دو عصر قریب باستان و قرون وسطاست. این دوره در برگیرنده اندیشه‌های مهمی چون اپیکوریسم، رواقی‌گری و فلسفه نوافلاطونی بوده و آثار قابل‌توجهی بر سده‌های بعدی داشته است. پژوهش حاضر با تکیه بر کتب و منابع موجود در حوزه فلسفه هلنیستی، انسان‌شناسی دو مکتب اپیکوریان و رواقیون را مرور می‌کند و سعی دارد از این رهگذر، بخشی از تاریخ انسان‌شناسی را نقد کند. نتایج این مقاله نشان داد که آموزه‌های یونان باستان در لایه‌های زیرین فلسفه یونانی‌مآبی (هلنیسم) رسوخ کرده، اما فیلسوفان هلنیستی صرفاً مقلد نبوده‌اند و نوآوری‌های چشمگیری نیز داشته‌اند. اپیکور با تکیه بر ابزار حس و نگرش مادی ـ اتمی به جهان، انسان را موجودی متشکل از مجموعه اتم‌ها می‌داند و به این دلیل زندگی پس از مرگ را انکار می‌کند. او با احترام به فضایل اخلاقی و دفاع از مسئولیت، انسان را آزاد از جبر فرض می‌کند و سعادت او را در لذت و رهایی از رنج می‌داند. در مقابل، رواقیون نیز با افزودن عنصر «اذعان» به دریافت‌های حسی، ملاک اعتبار شناخت را دگرگون ساخته‌اند و با نگرشی مادی، صورت‌گرا بوده‌اند. ایشان هویت انسان را در صورت یا پنئوما دانسته‌اند. در این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی پس از ارائه گزارشی از چارچوب‌های معرفت‌شناختی و جهان‌شناختی، دربارۀ چهار سرفصل «هویت انسان»، «تعین‌گرایی و آزادی»، «رابطه انسان با خدا و زندگی پس از مرگ» و «سعادت انسان»، در فلسفه اپیکوری و رواقی بحث شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Epicurean and Stoic Anthropology: A Review of Anthropological Attitudes in the Hellenistic Age

نویسنده [English]

  • Mohammad mahdi Rafiei
Editor-in-Chief of Andisheh Beheshti Institute of Islamic Studies and Humanities, Qom, Iran
چکیده [English]

Hellenism is a strange period in the history of philosophy, between the Ancient and Middle Ages. This period includes important thoughts such as Epicureanism, Stoicism and Neo-Platonic philosophy and has had considerable effects on the following centuries. Based on the books and sources available on Hellenistic philosophy, this study reviews the anthropology of the two schools: the Epicureans and the Stoics; and, in this way, it tries to review a part of the history of anthropology. The results of this paper showed that ancient Greek doctrines had penetrated the lower layers of Hellenistic philosophy (Hellenism), but Hellenistic philosophers were not just imitators and had considerable innovations. Relying on the instrument of sense and the material-atomic attitude to the world, Epicurus considered man a being consisting of a collection of atoms, so he denied life after death. Respecting moral virtues and defending responsibility, he assumed that man was free from predestination and considered his happiness to be pleasure and freedom from suffering. On the other side, by adding the element of ‘acknowledgment’ to sensory perceptions, the Stoics changed the criterion of knowledge and had been formalistic with a materialistic attitude. They considered man’s identity to be in form or pneuma. In this study, using a descriptive-analytical method, after presenting an explanation of epistemological and cosmological frameworks, the four following topics are discussed: ‘human identity’, ‘determinism and freedom’, ‘man’s relationship with Allah and life after death’ and ‘human happiness’ in Epicurean and Stoic philosophy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Greek philosophy
  • Epicurus
  • Epicureans
  • Stoics
  • Hellenism
  • anthropology
  1. آروین، ترنس (1399)، تفکر در دوره باستان، تهران: سمت.
  2. اورسون، استفن (1399)، تاریخ فلسفه راتلج (از ارسطو تا آگوستین): مکتب اپیکور، تهران: نشر چشمه.
  3. اینوود، برد (1399)، تاریخ فلسفه راتلج (از ارسطو تا آگوستین): مکتب رواقی، تهران: نشر چشمه.
  4. خسروپناه، عبدالحسین (1400)، جزوه تاریخ فلسفه غرب، وبگاه خسروپناه.
  5. دورانت، ویلیام جیمز (1397)، تاریخ فلسفه، ترجمه عباس زریاب خوئی، تهران: علمی و فرهنگی.
  6. ـــــــــــــــــــــ (1397)، لذات فلسفه، تهران: علمی و فرهنگی.
  7. راسل، برتراند (1388)، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندری، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های حبیبی.
  8. رفیعی، محمدمهدی (1394)، شناخت از دیدگاه فطرت، تهران: روزنه.
  9. ـــــــــــــــــــــ (1401)، انسان از منظر قرآن؛ انسان‌شناسی شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، تهران: معارف.
  10. عبودیت، عبدالرسول (1400)، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، تهران: سمت.
  11. عنایت، حمید (1377)، بنیاد فلسفه سیاسی در غرب، تهران: زمستان.
  12. فروغی، محمدعلی (1398)، سیر حکمت در اروپا، تهران: نیلوفر.
  13. کاپلستون، فریدریک چارلز (1399)، تاریخ فلسفه، تهران: علمی و فرهنگی.
  14. کاتینگم، جان (1397)، عقل‌گرایان، تهران: سمت.
  15. کلوسکو، جورج (1401)، تاریخ فلسفه سیاسی: دوران کلاسیک، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: نشر نی.
  16. مارکس، کارل (1399)، رساله دکترای فلسفه، تهران: اختران.
  17. مکارم شیرازی، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، قم: دارالکتب الاسلامیه.
  18. ملکیان، مصطفی (1379)، تاریخ فلسفه غرب، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  19. نبویان، محمدمهدی (1397)، جستارهایی در فلسفه اسلامی مشتمل بر آراء اختصاصی استاد فیاضی، تهران: مجمع عالی حکمت اسلامی.