رابطه نفس و قوا از منظر عرفان نظری

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری عرفان و تصوف، دانشکده عرفان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 سطح سه فلسفه اسلامی، مرکز آموزش تخصصی فلسفه اسلامی، حوزه علمیه، قم، ایران

3 استادیار گروه عرفان، پژوهشکده حکمت و دین پژوهی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

چکیده

در عرفان نظری نفس آدمی حد واسط میان دو بُعد روح مجرد و بدن مادیِ است و دارای آلاتی به نام قواست. این مقاله با جست‌وجو در معرفة‌النفس عرفان نظری و با ابتنا بر روش تحلیلی - توصیفی قوای نفس، کارکردهای آن‌ها و چگونگی ارتباط بین نفس و قوا را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که نظر به اساسی‌ترین مبنا در عرفان نظری که وحدت شخصیه وجود است، وحدت نفس ذیل وحدت حقۀ ظلّیه که ظلّ وحدت حقۀ حقیقیۀ الهیه است، ترسیم شده و بر این اساس از قوای نفس با عنوان مظاهر و تجلیات و تعینات نفس یاد می‌شود؛ از این رو تعدّد قوا نه‌تنها منافاتی با وحدت نفس ندارد، بلکه بیانگر جامعیت و قوت وجودی آن و مبیّن این امر است که نفس با حفظ وحدت و یکتایی، با قوا عینیت دارد و قوای نفس نیز در جمیع مراتب نفس به حیثیت تقییدیه شأنیه موجودند. بنابراین وجود نفس انسانی در مقام ذات نسبت به مراتب و تعینات خود لابشرط است و در مظاهر قوا بشرط شی‌ء.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between the Soul and Faculties from the Viewpoint of Theoretical Mysticism

نویسندگان [English]

  • Sayedah Aaliyeh Naqvi 1
  • shahin mahmoudi monfared 2
  • Ali Fazli 3
1 Ph.D. student of Mysticism and Sufism, Faculty of Mysticism, University of Religions and Religions, Qom, Iran
2 Level 3 of Islamic Philosophy, Islamic Philosophy Specialized Training Center, Seminary, Qom, Iran
3 Assistant Professor of Irfan Department, Hikmat and Religious Studies Research Institute, Islamic Culture and Thought Research Institute, Qom, Iran
چکیده [English]

In theoretical mysticism, the human’s soul is the midpoint between his immaterial spirit and his material body. It has tools called faculties. This article searches in the psychology of the theoretical mysticism and founds its quest on the analytical-descriptive method of the faculties of the soul to investigate their functions as well as the relationship between the soul and its faculties. It concludes that considering the most basic foundation in theoretical mysticism, which is personal unity of existence, the unity of the soul is delineated under the true shading unity – which is the shade of the divine true real unity – and accordingly, the faculties of the soul are referred to as manifestations and specifications of the soul. Thus, the plurality of the faculties are not conflicting with the soul’s unity; rather, they show its existential comprehensiveness and strength, and suggest that the soul, while preserving its unity and oneness, is equal with the faculties, and that the soul’s faculties are existent in all orders of the soul through conditional mood. Therefore, the existence of human’s soul is, in the position of essence, non-conditioned to its own orders and specifications and is, in the manifestation of faculties, conditioned by something.

کلیدواژه‌ها [English]

  • theoretical mysticism
  • the soul
  • faculties of the soul
  • conditioned status mood
  • true real unity
  • true shading unity
آشتیانی،‌ سید جلال‌الدین (1370)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، تهران: امیرکبیر.
آملی، محمدتقی (۱۳۷۴)، درر الفوائد، قم: مؤسسة دار التفسیر.
ابن‌ترکه، صائن‌الدین علی (1360)، تمهید القواعد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.‌
ـــــــــــــــــــــــــــ (1378)، شرح فصوص الحکم، تصحیح محسن بیدارفر، قم: بیدار.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1384)، شرح نظم الدر (شرح قصیده تائیه ابن‌فارض)، تصحیح اکرم جودی نعمتی، تهران: میراث مکتوب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده، قم: مرکز النشر التابع لمکتب‌الاعلام الاسلامی.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1282ق)، الفتوحات المکیة، تصحیح عثمان یحیی، بیروت: دار صادر.
تهرانی،‌ سید محمدحسین (1417ق)، توحید علمی و عینی، مشهد: علامه طباطبایی.
ــــــــــــــــــــــــــ (1423ق)‌، معاد‌شناسی، مشهد: ملکوت نور قرآن.
جرجانی، علی بن محمد السید الشریف (1370)، التعریفات، تهران: ناصرخسرو.
جندی،‌ مؤیدالدین (1423ق)، شرح فصوص الحکم، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
حسن‌زاده آملی، حسن (1380)، دروس معرفت نفس، قم: نگین.
ـــــــــــــــــــــــ (1381)، هزار و یک کلمه، قم: بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــــ (1378)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــ (1365)، هزار و یک نکته، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
حسینی اردکانی،‌ احمد بن محمد (1375)، مرآت الاکوان (تحریر شرح هدایه ملا صدرا شیرازی)، تصحیح عبدالله نورانی، تهران:‌ میراث مکتوب.
حلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر (1412ق)، القواعد الجلیة فی شرح الرسالة الشمسیة، تحقیق شیخ فارسی حسون، قم: موسسة النشر الاسلامی.
خوارزمی،‌ تاج‌الدین حسین (۱۳۷۹)، شرح فصوص الحکم، تصحیح علامه حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
رازی، فخرالدین محمّد (1410ق)، المباحث المشرقیه، بیروت: دار الکتاب العربی.
سبزواری، حاج ملا هادی (1383)، اسرار الحکم، تصحیح کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
ــــــــــــــــــــــــــ (1386)، شرح گلشن راز، تصحیح پرویز عباسی داکانی، تهران: بی‌جا.
ــــــــــــــــــــــــــ (1374)، شرح مثنوی، تصحیح مصطفی بروجردی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
سجادی، سید جعفر (1379)، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملا صدرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سهروردی، شهاب‌الدین (بی‌تا)، سه رساله از شیخ اشراق، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
شهرزوری، شمس‌الدین (1383)، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقایق الربانیة، مقدمه و تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
شهیدی، سید جعفر (1373)، شرح مثنوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
شیرازی، صدرالدین محمد (1382)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح سید مصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــــــــــــــــــ (1363)، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــــــــــــــــ (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ــــــــــــــــــــــــــ (1981م)، الحکمة ‌المتعالیة فی الاسفار العقلیة ‌الاربعة، قم: مصطفوی.
ــــــــــــــــــــــــــ (1378)، سه رساله فلسفی؛ المسائل القدسیه، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
طوسی، نصیرالدین (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
غزالی،‌ ابوحامد محمد (1416ق)، مجموعة رسائل الإمام الغزالی، بیروت: دار الفکر.
فرغانی، سعیدالدین (1428ق)، منتهی المدارک فی شرح تائیه ابن‌فارض، تصحیح ابراهیم الکیالی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ــــــــــــــــــــ (1379)، مشارق الدراری شرح تائیه ابن‌فارض، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
فناری،‌ شمس‌الدین محمد حمزه (2010م)، مصباح الأنس بین المعقول و المشهود، تصحیح عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
قونوی، صدر‌الدین (2010م)، مفتاح الغیب (مصباح الأنس)، تصحیح عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
قیصری، داود بن محمود (1381)، رسائل قیصری، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
کاشانی، عبدالرزاق (1381)، اصطلاحات صوفیه، تصحیح مجید هادی‌زاده، تهران: حکمت.
کلینی، محمد بن یعقوب (1429ق)، الکافی، تصحیح دارالحدیث، قم: دار الحدیث.
لاهیجی، عبدالرزاق (۱۴۲۶ق)، شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۷۵)، شرح جلد هشتم اسفار اربعه، تنظیم و تحقیق محمد سعیدی‌مهر، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
نابلسی، عبدالغنی (1424ق)، کتاب الوجود، تصحیح سید یوسف احمد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
نائیجی، محمدحسین (۱۳۸۸)، شرح مصباح الانس، قم: آیت اشراق.
یزدان‌پناه، یدالله (1395)، فروغ معرفت در اسرار خلافت و ولایت، تهران: عروج.
ــــــــــــــــ (1389)، مبانی و اصول عرفان نظری، سیّد عطاء انزلی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).