هدف فلسفه اسلامی و نسبت آن با اسلامیت فلسفه

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه دائرة المعارف علوم عقلی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

چکیده

فلسفه اسلامی دانشی است که به دین اسلام منتسب شده و چرایی این انتساب بحث‌های فراوانی را برانگیخته است. یکی از روش‌های اثبات اسلامی بودن این فلسفه سنجش نسبت ارکان علمی آن با دین اسلام است. شناخت یک دانش با بررسی ارکان علمی آن دانش همچون موضوع، تعریف و مسائل علم به دست می‌آید و «غرض» یا هدف علم از جمله این ارکان است. سنجش نسبت غرض فلسفه با دین اسلام ما را در فهم چرایی انتساب این فلسفه به دین اسلام یاری خواهد کرد. فیلسوفان اسلامی در لابه‌لای تعریف فلسفه یا به‌شکل مستقل اهداف گوناگونی برای فلسفه ذکر کرده‌اند. در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای این اهداف گردآوری شده و سپس با روش توصیفی - تحلیلی، نسبت آن‌ها با اهدافی که دین برای آفرینش، بعثت انبیا یا نزول کتاب‌های آسمانی برشمرده، سنجیده شده است. اهداف فلسفه را می‌توان در پنج دسته علم به حقایق اشیا، معرفت به خداوند متعال، تکمیل نفوس، شباهت یافتن به خداوند و مبدل شدن به جهان عقلی جای داد. از میان این اهدف «علم به حقیقت اشیا» مهم‌ترین غرض محسوب می‌شود. این اهداف بر تعالیم اسلام منطبق یا دست‌کم به نوعی از این تعالیم متأثر و بهره‌مندند. این بررسی نشان می‌دهد که فلاسفه اسلامی در برشمردن اغراض فلسفه، غایات و اهدافی که در دین اسلام برای زندگی بشر آمده را در نظر داشته‌اند و همان اهداف را با زبان فلسفی برشمرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Goal of Islamic Philosophy and Its Relationship with Islam

نویسنده [English]

  • Hamid khkodabakhshian
Assistant Professor of Intellectual Encyclopaedia Department, Imam Khomeini Institute of Educational and Research Sciences, Qom, Iran
چکیده [English]

Islamic philosophy is a knowledge that is associated with the Islamic religion, and the reasons behind this association have sparked numerous debates. One of the methods used to prove the Islamic nature of this philosophy is to assess its alignment with the scientific principles of Islam. Understanding a field of knowledge involves examining its scientific principles, such as its subject matter, definition, and issues, and the ‘purpose’ or objective of the field is one of these principles. Assessing the alignment of the purpose of philosophy with the Islamic faith assists us in comprehending the reasons for associating this philosophy with Islam. Islamic philosophers have mentioned various goals for philosophy either within the context of defining philosophy or as independent objectives. This study collects these goals through library research and then applies a descriptive-analytical method to assess their relationship with the objectives outlined by the religion for creation, the mission of prophets, or the revelation of heavenly books. The goals of philosophy can be categorized into five categories: knowing the truth of things, knowing Almighty Allah, completing souls, attaining similarity to Allah, and transforming into a rational world. Among these goals, ‘knowing the truth of things’ is considered the most important goal. These goals are in line with or at least influenced by the teachings of Islam. This analysis demonstrates that Islamic philosophers have taken into account the ultimate and goals set forth in the Islamic faith for human life and have enumerated the same goals using philosophical language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • objective of knowledge
  • benefits of knowledge
  • objective of prophethood
  • purpose of the creation
  • Islamic philosophy
آل یاسین، جعفر (1405ق)، الفارابی فی حدوده و رسومه، بیروت: عالم الکتب.
ابن‌رشد (1377)، تلخیص کتاب ما بعد الطبیعة، تهران: حکمت.
ابن‌سینا (1379)، التعلیقات، قم: دفتر تبلیقات اسلامی حوزه علمیه قم.
ــــــ (1404ق)، الشفاء، الإلهیات، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
ــــــ (1385ق)، الشفاء، مدخل المنطق، قاهرة: وزارة المعارف العمومیة.
ــــــ (1980م)، عیون الحکمة، بیروت: دارالقلم.
ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد (۱۴۰۷ق)، عدة الداعی، قم: دار الکتاب الإسلامی.
اخوان الصفا (1412ق)، رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیة.
اهری، عبدالقادر بن حمزه (1358)، الاقطاب القطبیة او البلغة فی الحکم، تهران: انجمن فلسفه ایران.
تفتازانی (1412ق)، تهذیب المنطق، در: الحاشیة علی تهذیب المنطق، قم: موسسة النشر الاسلامی.
تهانوی، محمدعلی (1996م)، کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
جرجانی، علی بن محمد (1378)، کتاب التعریفات، تهران: ناصرخسرو.
حسن‌زاده آملی، حسن (1378)، ممدّ الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حکیمی، محمدرضا (1380)، الحیاة، ترجمه احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خدابخشیان، حمید (1390)، «واکاوی نسبت میان اسلام و فلسفه اسلامی»، معارف عقلی، ش 18: 125-‏160.
خسروپناه، عبدالحسین (1384)، «هویت فلسفه اسلامی»، قبسات، ش 35: 97-118.
رازی، محمد بن زکریا (1343)، سیرت فلسفی، تصحیح و مقدمه پل کراوس، ترجمه عباس اقبال، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
رسالة فی آراء الحکماء الیونانیین (1973م)، در: أفلاطون فی الاسلام، عبدالرحمن بدوی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
شهرزوری، شمس‌الدین (1383)، رسائل الشجرة الإلهیة فی علوم الحقائق الربانیة، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه.
شیخ صدوق، محمد بن علی (1398ق)، التوحید، قم: جامعه مدرسین.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (1385ق)، علل الشرائع، قم: داوری، افست از نسخه نجف اشرف: منشورات المکتبة الحیدریة.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1360)، اسرار الآیات، تحقیق محمد خواجوی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، الحاشیة علی إلهیات الشفاء، قم: بیدار.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1410ق)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1354)، المبدأ و المعاد، تحیق سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1387)، المظاهر الإلهیة فی أسرار العلوم الکمالیة، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
طباطبایی، محمدحسین (1362)، نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
عبودیت، عبدالرسول (1382)، «آیا فلسفه اسلامی داریم؟»، معرفت فلسفی، ش 1-2: 27-42.
فارابی، ابونصر محمد (1413ق)، کتاب التعلیقات، در: الأعمال الفلسفیة، بیروت: دار المناهل.
ـــــــــــــــــــــ (1408ق)، المنطقیات للفارابی، قم: مکتبة آیة اللّه المرعشی.
قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود (1383)، شرح حکمة الإشراق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کلینی (1362)، اصول کافی، تهران: اسلامیه.
کندی، ابواسحق (1950م)، «رسالة الکندی فی الإبانة عن سجود الجرم الاقصی و طاعته لله عز و جل»، در: رسائل الکندی الفلسفیة، تحقیق محمد عبدالهادی ابوریده، قاهره: دارالفکر العربی.
مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1380)، شرح الأسفار الأربعة، تحقیق و نگارش محمدتقی سبحانی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
ملکیان، مصطفی (1385)، «فلسفه اسلامی، هستی و چیستی»، نقد و نظر، ش 41-42: 118-167.
نراقی، ملا مهدی (1380)، شرح الإلهیات من کتاب الشفاء، قم: کنگره بزرگداشت محققان نراقی.
هروی، نظام‌الدین احمد (1363)، انواریه (ترجمه و شرح حکمة الاشراق سهروردی)، تهران: امیرکبیر.
یزدی، ملا عبدالله بن حسین (1412ق)، الحاشیة علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.