تشکیک در وجود از دیدگاه علامه طباطبایی و استاد مصباح

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش پژوه سطح چهار، حوزه علمیه، قم، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

یکی از مسائل ذیل اصالت وجود، تبیین کثرات عالم بود که برای توجیه آن، نظریه تشکیک وجود مطرح شد. در حکمت متعالیه، علاوه بر انواع سه‌گانه کثرت به بعض ذات، خارج ذات و تمام ذات، معیار چهارمی برای توجیه برخی کثرات مطرح شد: اختلاف به تمام ذات در عین اشتراک به تمام ذات یا اختلاف به شدت و ضعف. اندیشمندان صدرایی در تبیین این معیار دچار اختلاف شدند. علامه طباطبایی معتقد است برخی کثرات عالم واقع با این معیار قابل توجیه نیست. وی با طرح ملاک جدید «عینیت مابه‌الامتیاز و مابه‌الاشتراک» معتقد است اگر اختلاف وجودات به اختلاف مراتب و شدت و ضعف بازگردد، تشکیک طولی وگرنه عرضی است. استاد مصباح نیز سخن علامه را مردود دانسته و معتقد است اگر مصادیق یک مفهوم رابطه علّی ـ معلولی داشته باشند، آنگاه آن مفهوم به نحو تشکیکی بر آن‌ها حمل می‌شود؛ در غیر این صورت، تشکیک عرضی‌ای وجود ندارد و چنین کثراتی متباین به تمام وجودند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Gradation in Existence from Allameh Tabataba’i and Master Mesbah’s Viewpoints

نویسندگان [English]

  • syed husain Akbarpour 1
  • Rouhollah souri 2
1 Fourth level scholar, Seminary, Qom, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Philosophy, Faculty of Literature and Humanities, Khwarazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

One of the issues under the subject of principality of existence has been the pluralities of the universe for whose explanation the theory of gradation of existence was proposed. In the transcendental philosophy, in addition to the three types of plurality (part of essence, out of essence, and the whole essence), a fourth criterion was proposed for justification of some pluralities: difference in the whole essence while sharing the whole essence, or difference in strength and weakness. Sadraʾid thinkers (followers of Mulla Sadra) disagreed in explaining this criterion. Allameh Tabataba’i believes that some pluralities of the real universe is not justifiable with this criterion. By proposing the new criterion of ‘objectivity of distinguishing factor and common factor’, he believes if the difference of beings returns to the difference in their orders and their strength and weakness, the gradation is longitudinal; otherwise, it is transverse. Master Mesbah rejects Allameh’s statements and believes if instances of a concept have a cause-effect relationship, then that concept is attributed to them in gradational form; otherwise, there is no transverse gradation and such pluralities are different by all their existence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • principality of existence
  • transverse gradation
  • longitudinal gradation
  • distinguished factor
  • common factor
  • cause-effect
  • Allameh Tabataba’i
  • Master Mesbah
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1381)، «وحدت و کثرت وجود از دیدگاه حکمت متعالیه»، اندیشه صادق، ش 8-9: 90-103.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (1393)، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهرودی، تهران: حکمت.
پورحسن، قاسم و مهدی قائد شرف (1390)، «تشکیک در وجود و بررسی مناقشات نوصدراییان: علامه طباطبائی، آیت‌الله مصباح و آیت‌الله جوادی آملی»، معرفت فلسفی، ش 31: 37-69.
جوادی آملی، عبدالله (1382)، رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: اسراء.
جوارشکیان، عباس (1382)، «منظری نو از ساختار تشکیکی هستی در حکمت متعالیه»، حکمت متعالیه و فلسفه معاصر جهان: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتألهین، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
رازی، فخر‌الدین (1411ق)، المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات، قم: بیدار.
سبزواری، هادی (1379)، شرح المنظومه، تصحیح حسن‌زاده آملی، تحقیق و تقدیم مسعود طالبی، تهران: ناب.
سجادی، سید جعفر (1373)، فرهنگ معارف اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
سربخشی، محمد (1387)، «تشکیک در سه مکتب فلسفی»، معرفت فلسفی، ش 20: 11-52.
سوزنچی، حسین (1384)، «تاریخچۀ نظریۀ تشکیک وجود»، رهنمون، ش 11-12: 93-117.
شیرازی، صدرالدین محمد (بی‌تا)، الحکمة المتعالیة، با حاشیه علامه طباطبائی، بیروت: دار احیاء التراث.
شیروانی، علی (1377)، «تأملاتی پیرامون مسئله تشکیک»، نامه مفید، ش 14.
طباطبایی، محمدحسین (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
ـــــــــــــــــــــــــ (1386)، نهایة الحکمة، تعلیقه غلامرضا فیاضی، قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی (ره).
عبودیت، عبدالرسول (1382)، «اصالت وجود»، معرفت فلسفی، ش 2: 177-206.
ـــــــــــــــــــــ (1390)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، قم: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
علم‌الهدی، سید علی (1391)، «نظریه تشکیکی بودن وجود و کثرات عرضی»، حکمت صدرایی، ش 1: 73-84.
لاهیجی، عبدالرزاق (1425ق)، شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، تحقیق اکبر اسدعلی‌زاده، قم: مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام.
مصباح یزدی، محمدتقی (1387)، شرح نهایة الحکمه، تصحیح عبدالرسول عبودیت، قم: مؤسسه امام خمینی (ره).
ــــــــــــــــــــــــــ (1393)، تعلیقه علی النهایه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
ــــــــــــــــــــــــــ (1398)، آموزش فلسفه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مظفر، محمدرضا (1388ق)، المنطق، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
هیدجی، محمد (1365)، تعلیقة الهیدجی علی المنظومه و شرحها، تهران: مؤسسه اعلمی.
یوسف ثانی، سید محمود (1380)، «اصالت وجود و کلی طبیعی»، خردنامه صدرا، ش 24: 43-50.