تفسیر روایات «معرفة الله بالله» در نگاه کلینی و شیخ صدوق و علامه مجلسی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش پژوه سطح چهار فلسفه اسلامی، مرکز تخصصی آموزش فلسفه اسلامی، حوزه علمیه، قم، ایران

2 استادیار گروه کلام، دانشکده حکمت و دین پژوهشی، دانشگاه بین المللی جامعة المصطفی، قم، ایران.

چکیده

متون دینی ضمن بیان طرق متعدد شناخت خداوند، راهی با مضمون «معرفة الله بالله» پیش روی انسان‌ها قرار داده‌اند. برای نمونه از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است: اعْرِفُوا اللهَ بِاللهِ ... . کلینی، صدوق و همچنین مجلسی در تفسیر این روایت مطالبی نوشته‌اند که به نظر می‌رسد با چالش‌هایی مواجه است. در تفسیر کلینی از این روایت، دو احتمال وجود دارد: یکی تفسیر سلبی و تنزیهی و دیگری تفسیر براساس تشبیه در عین تنزیه. صدوق درصدد است تفسیری براساس توحید افعالی و نظام طولی عالم ارائه دهد. مجلسی نیز وجوه متعددی در شرح این روایت بیان می‌کند و از میان آن‌ها بهترین وجه را بیان ادله‌ای می‌داند که به سبب آن معرفت حاصل می‌شود. برخی از این دیدگاه‌ها به لحاظ محتوایی دچار اشکال‌اند و برخی دیگر فارغ از اینکه تفسیر این روایات باشند، بیانگر مطلبی صحیح و دقیق‌اند، اما نمی‌توان آن‌ها را تفسیری برای این روایات به حساب آورد. این پژوهش در صدد است با روش تحلیلی ـ توصیفی، دیدگاه این سه محدث بزرگ را در این باب تحلیل و بررسی کند. بررسی این موضوع از این جهت حائز اهمیت است که روشن شود مباحث اعتقادی و معارفی که در متون دینی شیعه بیان شده نیازمند تفقّه و ژرف‌اندیشی است و حتی محدثین بزرگ نیز ممکن است در این زمینه دچار خطا شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Interpretation of the Traditions of ‘Knowing Allah by Allah’ in Kuleyni, Sheikh Saduq and Allameh Majlesi’s View

نویسندگان [English]

  • Sajjad Ziaei 1
  • Mohammad RezaPour 2
1 Scholar of the fourth level of Islamic philosophy, specialized center for Islamic philosophy education, seminary, Qom, Iran
2 Assistant Professor of Theology Department, Research Faculty of Wisdom and Religion, Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
چکیده [English]

The religious texts, while stating various ways for knowing God, have introduced a way called ‘knowing Allah by Allah’. For instance, Amir al-Muʾmenin (Imam Ali) has been quoted as saying, ‘know Allah by Allah…’ In interpreting this hadith, Kuleyni, Saduq and Majlesi have written materials that seem to face some challenges. In Kuleyni’s interpretation of this hadith, there are two possibilities: one is negative and purifying interpretation, and the other is interpretation based on similitude while purifying. Sheikh Saduq seeks to present an interpretation based on the ‘unity of divine actions’ and the longitudinal (hierarchal) system of the universe. Majlesi also states numerous expositions for this hadith and regards as the best among them the evidence leading to knowledge. Some of these views are defective in their content, and some others, disregarding the fact that they interpret these hadiths, state a correct and right point but cannot be considered as an interpretation for these hadiths. This study is seeking to use an analytical-descriptive method to investigate the views of those three great scholars of tradition in this regard. Investigating this issue is important because it clarifies the point that doctrinal discussions and items of knowledge expressed in the Shiite religious texts require scrutiny and deep thinking, and even great scholars may err in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • knowing God
  • knowing Allah by Allah
  • Kuleyni
  • Saduq
  • Majlesi
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1379)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.
ابن‌بابویه قمی، محمد بن علی (1367)، من لا یحضره الفقیه، ترجمه علی‌اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1398ق)، التّوحید، قم: جامعه مدرسین.
ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی (1404ق)، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین.
ابن‌میمون، موسی (بی‌تا)، دلالة الحائرین، آنکارا: مکتبة الثقافة الدّینیّة.
اتین ژیلسون (1371)، عقل و وحی در قرون وسطی، ترجمه شهرام پازوکی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
اندرهین، اولین (1384)، عارفان مسیحی، ترجمه حمیدرضا محمودیان، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، توحید در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
خرمیان، جواد (1387)، قواعد عقلی در قلمرو روایات، قم: سهروردی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1366)، تفسیر القران الکریم، قم: بیدار.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1368)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیّة، قم: مکتبة المصطفوی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1382)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تهران: بنیاد حکمت صدرایی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1385)، شرح الاصول الکافی، تهران: بنیاد حکمت صدرایی.
طباطبایی، محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فرانکلین لو فان باومر (1385)، جریان‌های اصلی اندیشه غربی، ترجمه کامبیز گوتن، تهران: حکمت.
فیض کاشانی، محمدمحسن (1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین (ع).
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
کمره‌ای، محمدباقر (1385)، ترجمه و شرح اصول کافی، تهران: اسوه.
مجلسی، محمدباقر (1404ق)، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرّسول، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ــــــــــــــــــــ (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مطهری، مرتضی (1386)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
مفید، محمد بن محمد (1413ق)، الامالی، قم: کنگره شیخ مفید.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1382)، چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی «ره».
میرداماد، محمدباقر (1374)، القبسات، تهران: دانشگاه تهران.
ــــــــــــــــــــ (1403ق)، التعلیقة علی اصول الکافی، قم: خیام.